Przeskocz do treści

Delta mi!

Funkcja Lamberta

Krzysztof Oleszkiewicz

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: lipiec 2014
  • Publikacja elektroniczna: 01-07-2014

Określona na półprostej math funkcja math jest ciągła i rosnąca, a zbiorem jej wartości jest półprosta math Można więc jednoznacznie zdefiniować funkcję math  odwrotną do  math tj. taką, że math  dla każdego math

Funkcję tę nazywa się obecnie funkcją Lamberta, ponieważ zagadnienia z nią związane rozważane były już przez osiemnastowiecznego matematyka Johanna Heinricha Lamberta (a także przez Eulera). Przydaje się ona do opisu rozwiązań ważnych w zastosowaniach równań różniczkowych z opóźnieniem i niektórych równań fizyki kwantowej, a także, jako funkcja tworząca, w kombinatoryce. Czytelnik zechce sprawdzić, że math  jest rozwiązaniem równania math i ustalić, czy liczba ta jest mniejsza od 3.

Udowodnimy, że

Twierdzenie. Dla liczb zespolonych math dostatecznie bliskich zera (można też ograniczyć się do  math rzeczywistych bez potrzeby wprowadzania zmian w dowodzie) funkcję math  można przedstawić w postaci szeregu potęgowego

display-math

gdzie math – ponieważ math gdy math  więc dla wszystkich math  dla których math szereg ten jest zbieżny.

Trzeba wykazać, że dla powyższego szeregu math  równość math  jest spełniona dla wszystkich math z pewnego otoczenia zera. Przyda się nam prosta tożsamość kombinatoryczna.

Lemat 1. Dla  math mamy math

Dowód lematu. Rozważmy funkcje math Dla  math niech math oznacza math  czyli rodzinę tych funkcji ze zbioru math w zbiór math które nie przyjmują wartości  math Dla dowolnych math mamy

display-math

Żadna z funkcji określonych na zbiorze math-elementowym nie może przyjmować math różnych wartości, więc math  to rodzina wszystkich funkcji ze zbioru math w zbiór math Zatem ze wzoru włączeń-wyłączeń wnioskujemy, że

pict

a to już jest równoważne dowodzonej tezie.


Niech teraz math będzie taką liczbą dodatnią, że math Jeśli math to math więc math  co usprawiedliwia zmianę kolejności sumowania:

pict

Skorzystaliśmy tu ze znanego rozwinięcia funkcji wykładniczej w szereg potęgowy, math a następnie pogrupowaliśmy składniki według potęg parametru  math Współczynnik przy  math jest równy  math a dla  math mamy

pict

na mocy lematu. Zatem wykazaliśmy, że math  dla wszystkich liczb zespolonych math z koła otwartego o środku w zerze i promieniu math Zawiera się ono w spójnym podzbiorze otwartym płaszczyzny zespolonej

display-math

Czytelnik obeznany nieco z teorią funkcji analitycznych bez problemu wywnioskuje stąd, że math  dla math  a więc w szczególności dla  math Przechodząc do granicy math otrzymamy też równość math  czyli

display-math

Omówione rozwinięcie funkcji  math  w szereg to szczególny przypadek nieco bardziej skomplikowanego klasycznego wzoru Lagrange’a – jeśli math rozwija się w szereg potęgowy na pewnym otoczeniu zera, a ponadto math i  math to istnieje funkcja analityczna  math  rozwijalna na pewnym otoczeniu zera w szereg math i taka, że math  dla  math  dostatecznie bliskich zera, a przy tym

display-math

Gdy math to math  skąd łatwo otrzymać współczynniki funkcji Lamberta.