Wzdłuż równika rzucono kamień ze wschodu na zachód, tak że bardzo daleko
od Ziemi jego prędkość stała się równa zeru. Taki sam kamień z taką samą
prędkością początkową rzucono wzdłuż równika, ale w przeciwną stronę
– z zachodu na wschód. Z jaką prędkością będzie poruszał się ten
kamień na tej samej odległości od Ziemi? Długość równika jest
równa
promień Ziemi
Przyjąć, że przyspieszenie swobodnego spadku na powierzchni Ziemi wynosi
Pozioma płaska rurka zawija się w pionową pętlę o promieniu
. Z jaką
minimalną prędkością powinien poruszać się w poziomej części
kawałek sznurka o długości
, tak aby przejść przez
pętlę? Założyć, że promień pętli jest dużo większy od promieni rurki
i sznurka.
Rozwiązanie
Sznurek ma minimalną prędkość przejścia wtedy, gdy środek masy części
sznurka o długości
i masie
zostaje podniesiony
na wysokość
:
Artykuł źródłowy w wersji do druku [application/pdf]: (64 KB)
Kula o masie
kg, poruszająca się z prędkością początkową
m/s, zderzyła się centralnie i doskonale sprężyście z kulą
o masie
początkowo spoczywającą. Druga kula zderzyła się
w podobny sposób z trzecią kulą o masie
ta z kolei z czwartą,
czwarta z piątą itd. aż do kuli o numerze 2011. Dana jest masa ostatniej
kuli
kg. Dobrać masy pośrednie tak, aby ostatnia kula
uzyskała największą prędkość, przy ustalonych wartościach
i
Ile wynosi ta największa prędkość? Pominąć efekty związane
z obrotem kul.
Rozwiązanie
Gdy funkcja wielu zmiennych osiąga maksimum, jest to także jej maksimum
jako funkcji każdej ze zmiennych oddzielnie (gdy pozostałe zmienne uważamy
za stałe). Rozważmy więc trzy kule o numerach
oraz
Z zasad zachowania energii i pędu oraz warunku zerowej
prędkości początkowej kul
i
wyprowadzamy
standardowe wzory
Należy wyznaczyć maksimum ostatniego wyrażenia ze względu na
zmienną
Nietrudno sprawdzić, że jest ono osiągane dla
tzn. masy powinny tworzyć ciąg geometryczny.
Ilorazem tego ciągu jest
natomiast
prędkości tworzą ciąg o ilorazie
Zatem
Dopiero na dalszych miejscach po przecinku wynik różni się od
m/s.
Energia kinetyczna ostatniej kuli jest więc prawie dokładnie równa początkowej
energii kinetycznej (po zderzeniach z kulą poprzednią i następną każda z kul
pozostaje prawie nieruchoma).
Artykuł źródłowy w wersji do druku [application/pdf]: (63 KB)
Dwa ciężarki o jednakowych masach są połączone długą nicią przełożoną
przez nieważki krążek o promieniu
który może się swobodnie
obracać wokół osi odległej o
od środka krążka. Nić nie ślizga
się po krążku. Obliczyć okres małych drgań układu wokół położenia
równowagi.
Rozwiązanie
Przechył krążka o kąt
oznacza podniesienie jego środka
o
a zatem podniesienie środka masy ciężarków
o tę samą wielkość. Łączna energia potencjalna ciężarków wzrośnie o
gdzie
jest masą jednego ciężarka. Prędkość ciężarków
wystarczy wyznaczyć w pierwszym rzędzie względem prędkości
kątowej krążka
ponieważ do energii kinetycznej wchodzi ona
w kwadracie. Ze względu na długość nici ruch ciężarków odbywa się
wzdłuż osi pionowej i widzimy, że w tym przybliżeniu
Na poziomym stole leży sześcian o masie
Z jaką minimalną siłą
i pod jakim minimalnym kątem
trzeba pociągnąć sześcian za jego
górną krawędź, żeby się przewrócił bez poślizgu? Współczynnik tarcia
statycznego sześcianu o stół wynosi
Rozwiązanie
Poślizg nie nastąpi, gdy będzie
Obrót zaś nastąpi, jeśli
przy czym ramię siły ciężkości wynosi
a ramię siły
jest
równe
Dwie jednakowe deski o masie
połączone są zawiasowo, a kąt między
nimi jest równy
Między nimi znajduje się kulka o masie
przy czym punkty styczności kulki z deskami znajdują się w połowie
desek. Dla jakiego minimalnego współczynnika tarcia statycznego kulka
nie wypadnie?
Rozwiązanie
Jeśli pionowe siły działające na kulkę równoważą się, mamy
gdzie
jest siłą nacisku deski na kulkę. Warunkiem równoważenia się
momentów sił działających na zawias łączący deski jest
Artykuł źródłowy w wersji do druku [application/pdf]: (83 KB)
Na lince zawieszono ciężar o masie
a linkę przełożono
przez nieruchomy walec o promieniu
Na drugim końcu linki
zawieszono najmniejszy ciężar
wystarczający do tego, aby
większy ciężar nie ześlizgnął się w dół (Rys. a). Jeśli ten sam ciężar
zawiesić na:
1)
walcu o większym promieniu (Rys. b),
2)
podporze, której przekrój jest elipsą wydłużoną wzdłuż osi pionowej
(Rys. c) lub poziomej (Rys. d),
to czy niezbędny ciężar
będzie mniejszy niż na rysunku a, większy, czy
taki sam? Współczynnik tarcia linki o podporę jest w każdym przypadku
jednakowy.
Rozwiązanie
Rozważmy niewielki fragment linki napięty siłą
i wygięty o kąt
Wypadkowa dwóch sił
jest równoważona przez siłę
reakcji podpory
zatem maksymalna siła tarcia (będąca przyrostem
siły napięcia) jest równa
gdzie
jest współczynnikiem tarcia. Sumując (całkując) przyrosty
stwierdzamy, że przy ustalonym
i ustalonej sile napięcia na
jednym końcu linki wartość
na drugim końcu zależy tylko od kąta
między stycznymi do końców linki, czyli dla wszystkich przypadków a–d
jest ona jednakowa.
Artykuł źródłowy w wersji do druku [application/pdf]: (160 KB)
Sprężyście zginający się jednorodny pręt o długości
i masie
zamocowano jednym końcem poziomo, a drugi zwisa pod wpływem siły
ciężkości. Miarą sztywności pręta jest dany parametr
będący
stosunkiem momentu siły zginającej
do kąta
między stycznymi
do końców pręta, gdy
ma wzdłuż niego stałą wartość. Obliczyć
numerycznie zwis pręta
oraz kąt opadania jego końca
przy
następujących danych:
m,
kg,
przyspieszenie ziemskie
Wskazówka
Obliczenia mogą być oparte na przedstawieniu pręta jako zespołu dużej liczby
sztywnych prętów o masach
i długościach
połączonych przegubami opisanymi przez współczynnik
Rozwiązanie
Niech
będzie zmienną wzdłuż pręta, od
(koniec
zamocowany) do
(koniec zwisający). Funkcjami zmiennej
są: siła oddziaływania jednej części na drugą
(czyli
ciężar prawej części pręta), moment zginający pręt
oraz
kąt odchylenia stycznej od poziomu
Oczywiste jest, że
natomiast rozważając mały odcinek pręta
o długości
stwierdzamy, że warunek równowagi ze względu
na obrót ma postać
Pominęliśmy tu „wyrazy drugiego rzędu”, tzn. zaniedbaliśmy ciężar tego
odcinka oraz różnicę między wartościami
na jego końcach. Dalej,
różnica między kątami nachylenia sąsiednich odcinków zależy od
zgodnie ze wzorem
Zbierając zapisane równania, dochodzimy w granicy
do
równania różniczkowego
które po wprowadzeniu zmiennej bezwymiarowej
przybiera
postać
Równanie to trzeba scałkować od
(gdzie
) do
(gdzie
), przy czym stała
ma wartość 10.
Zgodnie z treścią zadania obliczyć należy
oraz sumę przesunięć
pionowych
Autor stosował procedurę numeryczną,
zaczynając od
i wybierając dowolną początkową wartość
a następnie korygując ją tak, aby w punkcie
otrzymać
Okazuje się, że właściwą początkową wartością
jest 3,74, końcowy kąt nachylenia jest równy
rad,
a zwis
Artykuł źródłowy w wersji do druku [application/pdf]: (115 KB)
Jednorodny krążek (blok) może się obracać bez tarcia wokół poziomej osi,
oznaczonej na rysunku 1 kropką. Drugi taki sam krążek jest połączony
z pierwszym nawiniętą na nie nitką. Z jakim przyspieszeniem spada dolny
krążek?
Rozwiązanie
Oznaczmy siłę napięcia nici przez
promień krążków przez
a masę przez
Równanie ruchu obrotowego ma dla każdego
z krążków jednakową postać
gdzie
jest momentem bezwładności, a
– przyspieszeniem
kątowym, jednakowym – jak widać – dla obu krążków. Iloczyn
jest
przyspieszeniem pionowego odcinka nici, a także przyspieszeniem dolnego
krążka względem tego odcinka. Zatem przyspieszenie
dolnego krążka
względem układu nieruchomego jest równe
Stąd
Po podstawieniu tego wyrażenia do równania
ruchu postępowego dolnego krążka
Artykuł źródłowy w wersji do druku [application/pdf]: (133 KB)
Lokomotywa jadąca po prostym torze ze stałą prędkością
gwiżdże, wydając ton o częstotliwości 1000 Hz. W odległości 300 m od
toru stoi krowa. Ile wyniesie częstotliwość tonu słyszanego przez krowę
w momencie, gdy lokomotywa zbliży się do niej na odległość 500 m?
Prędkość dźwięku w powietrzu ma wartość
Rozwiązanie
Oznaczmy dane (wg kolejności w treści zadania) jako
Jeśli od wysłania dźwięku do jego dotarcia do krowy upływa czas
to
droga dźwięku wynosi
, a droga lokomotywy –
Z odpowiedniego rysunku wynika równanie
którego rozwiązanie zapiszemy tylko w postaci liczbowej:
s.
Rzut prędkości lokomotywy na kierunek „do krowy” miał w chwili wysłania
dźwięku wartość
co po podstawieniu do wzoru na efekt Dopplera daje wynik
Pozioma płytka kołowa o promieniu
i momencie bezwładności
obraca się wokół swojej osi bez tarcia. Jej początkowa prędkość kątowa
to
. W płytce jest rowek, a w rowku – kulka o masie
, która
może się w nim toczyć bez tarcia. Kulka początkowo znajdowała się
w środku płytki, a pod wpływem bardzo słabego impulsu zaczęła się toczyć na
zewnątrz i spadła z płytki. Ile wynosiła końcowa prędkość kątowa
płytki
Rozważyć trzy przypadki – gdy rowek biegnie prosto
wzdłuż promienia (Rys. (a)) i gdy ma kształt półokręgu (Rys. (b) i (c)).
Rozwiązanie
W przypadku (a) składowa okrężna (prostopadła do promienia) prędkości
kulki wynikała tylko z obrotu płytki i w chwili stoczenia się z płytki
wynosiła
Zgodnie z zasadą zachowania momentu pędu
W przypadkach (b) i (c) prędkość kulki w chwili stoczenia nie jest
wprost powiązana z
Oznaczmy ją
zauważmy też, że
składowa radialna prędkości wtedy nie występuje. Można więc skorzystać
zarówno z zasady zachowania momentu pędu, jak i z zasady zachowania
energii:
Równania te mają dwa rozwiązania: banalne rozwiązanie
(wtedy
), oraz „niebanalne”
Rozwiązanie „banalne” odpowiada przypadkowi (b), a „niebanalne” –
przypadkowi (c).
Na końcach nieważkiego pręta o długości
m znajdują się dwie
jednakowe masy punktowe
Pręt jest podtrzymywany w środku,
wokół którego może się swobodnie obracać, i znajduje się w polu
grawitacyjnym Ziemi, które uznajemy za takie, jakby cała masa Ziemi była
skupiona w jej środku. Obliczyć okres małych drgań pręta wokół pionowego
położenia równowagi.
Jaka będzie odpowiedź, jeśli pręt jest jednorodny, a pozostałe dane –
niezmienione?
Rozwiązanie
Wprowadźmy kąt przechyłu pręta jako
, a połowę długości pręta
oznaczmy dla wygody jako
. W pierwszym rzędzie względem
oraz względem stosunku
odległości końców pręta od środka
Ziemi wynoszą
oraz
(gdzie
jest promieniem
Ziemi), a siły działające na końce są równe
gdzie
– masa Ziemi,
– przyspieszenie ziemskie. W tym
samym przybliżeniu nietrudno również wyznaczyć kąty między kierunkami
tych sił a osią pręta. Są one równe
i
, a stąd
momenty sił
i
wynoszą
Wypadkowy moment siły jest równy
i widać, że jego zwrot sprzyja powrotowi do położenia pionowego, zatem
wystąpią drgania. Kwadrat częstości drgań
jest równy ilorazowi
współczynnika stojącego przed
w powyższym wzorze przez moment
bezwładności
:
Zauważmy, że otrzymany wynik nie zależy ani od masy pręta, ani
od jego długości, a zatem obowiązuje on dla ,,wiązki” składającej się
z dowolnej liczby takich prętów – czyli dla pręta o dowolnym symetrycznym
rozkładzie masy (w szczególności jednorodnego). Wartością liczbową
okresu jest
Dwie półproste tworzą kąt
, którego dwusieczna jest pionowa.
Wzdłuż tych półprostych mogą ślizgać się bez tarcia końce jednorodnego
pręta o długości
W którym przypadku poziome położenie pręta jest
położeniem równowagi trwałej – gdy wierzchołek kąta jest na górze, czy
gdy jest na dole? Dla przypadku równowagi trwałej podać wzór na
częstotliwość małych drgań pręta wokół tego położenia.
Elektrony w metalu można – jak wiadomo – uważać za cząstki swobodne.
Załóżmy, że w kawałku metalu poruszającym się z przyspieszeniem
elektrony osiągają to samo przyspieszenie wskutek działania pola elektrycznego
wytworzonego przez odpowiednie ładunki powierzchniowe. Obliczyć moc
promieniowania kwadratowej płytki metalowej o boku
cm
i grubości
cm, drgającej z amplitudą
cm
i częstotliwością
kHz wzdłuż osi prostopadłej do płytki.
Wskazówka
Zgodnie z prawami elektrodynamiki w tzw. przybliżeniu dipolowym
moc promieniowania dipola elektrycznego o momencie
jest
równa
Momentem dipolowym układu dwóch ładunków
i
odległych o
nazywamy iloczyn
Znajdujący się na powierzchni Ziemi mały balonik rozerwał się na drobne
kawałki, które zostały wyrzucone równomiernie we wszystkich kierunkach
z taką samą, co do wartości, prędkością
. Jaka masa strzępków
balonika znajduje się na zewnątrz koła o promieniu
i środku
w punkcie, w którym znajdował się balonik? Masa balonika była
równa
.
Rozwiązanie
Kawałki balonika wyrzucone pod kątem
do poziomu spadną
w odległości
od balonika. Znajdą się one na zewnątrz koła o promieniu
,
jeśli
Stosunek masy strzępków wylatujących na odległość większą niż
do masy całkowitej balonika jest równy stosunkowi powierzchni
pasa
na powierzchni wybuchającego balonika, leżącego między kątami
do całkowitej powierzchni balonika
. Oznaczając przez
promień balonika, otrzymujemy:
Dana jest rynienka, której przekrój jest trójkątem o kącie rozwarcia
i pionowej osi symetrii. Znajdująca się w rynience piłeczka co
s odbija się od ścianki rynienki, na przemian w punktach
i
znajdujących się na tej samej wysokości. Znaleźć
najmniejszą i największą prędkość piłeczki w czasie tego ruchu.
Rozwiązanie
Prędkość piłeczki jest największa w chwili zderzenia ze ścianką. Prędkość
ta jest prostopadła do ścianki, z którą piłeczka się zderza. Z symetrii problemu
mamy, że:
Prędkość piłeczki będzie najmniejsza w chwili, gdy osiągnie ona największą
wysokość, tzn. gdy będzie ona miała kierunek poziomy:
Wzdłuż osi pionowo ustawionej długiej zwojnicy wisi nić, a na nici –
poziomy pręt z dwiema kulkami na końcach. Promień zwojnicy jest
równy
, liczba zwojów na jednostkę jej długości –
,
długość pręta –
, ładunek każdej z kulek –
, masa
kulki –
, a masę samego pręta można pominąć. Jeśli nić
nie wywiera na pręt żadnego momentu siły, to jakim wzorem jest dana
prędkość kątowa, jaką uzyska pręt po włączeniu zasilania zwojnicy prądem
stałym o natężeniu
?
Czy zjawisko to da się praktycznie zaobserwować przy realnych wartościach
wszystkich danych?
Rozwiązanie
Wartość strumienia indukcji magnetycznej wytworzonego przez zwojnicę jest
dana wzorem
Zgodnie z równaniem Maxwella pochodna
po czasie równa
jest krążeniu pola elektrycznego. Wybieramy kontur będący okręgiem
o średnicy
i wyznaczamy siłę
działającą na każdą
z kulek
Prędkość
uzyskana przez kulki jest równa całce z
po czasie, podzielonej przez masę. Stąd znajdujemy szukaną prędkość
kątową
:
Przyjmijmy
,
,
Aby ocenić wartość
załóżmy, że kulkę o promieniu
ładujemy napięciem
(z maszyny elektrostatycznej). Wynikiem jest
i ostatecznie
. Jak widać, efektu pobudzenia
ruchu pręta nie da się zaobserwować w tych warunkach.
Koło o promieniu
cm obraca się ze stałą prędkością kątową
w płaszczyźnie pionowej. W pewnym momencie od koła oderwało się małe
ciało (np. kropla wody), a po pewnym czasie spadło na to samo miejsce koła,
przyklejając się bez straty energii (tzn. prędkość ciała i brzegu koła w miejscu
upadku były jednakowe – zob. rys. 1). Podać co najmniej dwie wartości
prędkości kątowej
, przy których takie zdarzenie jest możliwe. Opór
powietrza pominąć.
Wagon o długości
jechał ze stałą prędkością po torze początkowo
prostoliniowym, który począwszy od pewnego punktu przechodzi w łuk okręgu
o promieniu znacznie większym od
, bez przechyłu bocznego. Wózki
wagonu są rozmieszczone w odległości
od jego środka, ich rozmiary
są małe, a masa wagonu jest rozłożona równomiernie wzdłuż jego długości.
Niech
będzie wartością siły poziomej działającej na szynę ze strony
pierwszego wózka po jego wejściu w łuk, gdy drugi wózek jeszcze poruszał się
po prostej, natomiast
– wartością tej siły, gdy cały wagon znalazł się na
łuku. Jeśli
, to jaki wynika stąd wniosek na temat stosunku
do
?
Rozwiązanie
Rozpatrujemy ruch wagonu w układzie inercjalnym, w którym drugi wózek
pozostawał nieruchomy aż do jego wejścia w zakręt. Wprowadźmy oznaczenia:
– prędkość wagonu,
– jego masa,
– promień
łuku. Ruch wagonu po wejściu pierwszego wózka w zakręt jest obrotem
wokół osi przechodzącej przez drugi wózek, z przyspieszeniem kątowym
równym
gdzie
jest przyspieszeniem dośrodkowym pierwszego wózka.
To wyrażenie należy przyrównać do ilorazu momentu siły
(której
ramieniem jest odcinek
) przez moment bezwładności
względem osi obrotu. Zgodnie z twierdzeniem Steinera
a dalej znajdujemy
Gdy oba wózki znalazły się na łuku, prędkość kątowa wagonu pozostawała
stała, a siła
była równa połowie siły odśrodkowej
Okrągly otwór w dnie naczynia zatkano korkiem w kształcie stożka o polu
powierzchni podstawy
Dla jakiej największej gęstości korka
można, nalewająć do naczynia wody, spowodować jego wypłynięcie? Pole
powierzchni otworu wynosi
napięcie powierzchniowe wody można
zaniedbać.
Rozwiązanie
Oznaczmy przez
odległość wierzchołka stożka od dna naczynia.
Mamy wtedy
. Maksymalna siła wyporu działa, gdy poziom
wody sięga podstawy stożka. Stąd:
Wstawiając do powyższego równania zależność między
i
otrzymujemy:
Do naczynia w kształcie prostopadłościanu wstawiono przylegający do
ścianek bocznych i trochę odsunięty od ścianki czołowej klin, a następnie do
powstałego w ten sposób naczynia nalano wody. Zakładając, że tarcie między
klinem a ściankami bocznymi jest zanidbywalnie małe, znaleźć maksymalny
współczynnik tarcia klocka o podłogę naczynia, przy którym nie będzie on
spoczywał. Przyjąć, że szerokość klina wynosi
cm, masa
g, kąt przy wierzchołku wynosi
, a wysokość
słupa wody jest równa
cm.
Rozwiązanie
Parcie wody powoduje, że na klocek, prostopadle do powierzchni styczności
z wodą, działa siła