Z orbity na orbitę
Wyobraźmy sobie wahadłowiec krążący wokół Ziemi po kołowej orbicie o promieniu Jego prędkość w tym ruchu
można łatwo wyznaczyć, biorąc pod uwagę, że siła grawitacji pełni rolę siły dośrodkowej, zakrzywiającej tor lotu wahadłowca...
Można to ująć równaniem
![]() |
gdzie jest stałą grawitacji,
masą Ziemi, a
masą wahadłowca. Wynika z tego, że
![]() |
Załóżmy, że misja wahadłowca wymaga przejścia na inną kołową orbitę o większym promieniu Wzór analogiczny do powyższego przewiduje, że prędkość na tej nowej, większej orbicie będzie mniejsza:
![]() |
Tymczasem, aby osiągnąć tę orbitę, wahadłowiec musi nie przyhamować, lecz zwiększyć prędkość ponad wartość co może wydać się dziwne.

rys1. Przejście z orbity o promieniu na orbitę o promieniu
z zastosowaniem manewru Hohmanna
Poniżej opisane są dwa sposoby przeprowadzenia takiej zmiany orbity.
Pierwszy z nich znany jest jako manewr transferowy Hohmanna. Nazwa ta pochodzi od nazwiska Waltera Hohmanna, niemieckiego naukowca, który opisał go w roku 1925. Zmiana orbity składa się z kilku etapów przedstawionych na rysunku 1. W pewnym punkcie orbity kołowej ciąg silników wahadłowca - zakładamy dla uproszczenia, że działają bardzo krótko - nadaje mu prędkość
![]() |
gdzie Powoduje to zmianę kształtu orbity z okręgu w elipsę, której ognisko pokrywa się ze środkiem Ziemi. (Zakładamy, że intencją kosmonautów nie jest ucieczka w kosmos po paraboli lub hiperboli, więc
) Prędkość
powinna być tak dobrana, aby apogeum elipsy, tj. punkt
znalazło się na planowanej orbicie kołowej. Zasada zachowania momentu pędu dla ruchu po tej elipsie wyraża się równością
![]() |
więc w punkcie wahadłowiec będzie miał prędkość
![]() |
mniejszą od Czynnik
określający wartość
a także prędkość
można wyznaczyć z zasady zachowania energii zapisanej dla ruchu po elipsie. Zachowanie energii oznacza równość całkowitych energii w perigeum (punkt
) i apogeum (punkt
)
![]() |
Stąd otrzymujemy
![]() |
oraz
![]() |
Prędkość jest mniejsza od
odpowiadającej orbicie kołowej przechodzącej przez punkt
dlatego aby przejść z orbity eliptycznej na kołową, wahadłowiec musi drugi raz przyspieszyć. Pierwsze przyspieszenie jest niezbędne, aby zastąpić kołową orbitę elipsą z apogeum w odległości
od środka Ziemi, gdzie energia potencjalna jest większa niż w odległości
i trzeba ją uzyskać kosztem energii kinetycznej zwiększonej przyspieszającym działaniem silników. Drugie przyspieszenie jest konieczne, aby odrobić stratę prędkości powstałą podczas ruchu po elipsie od
do
Wartości bezwzględne zmian prędkości wynoszą
![]() |
oraz
![]() |
Suma ich modułów bywa używana jako miara wydatku energii niezbędnej do wykonania manewru, uzyskanej kosztem zużycia paliwa przez silniki. Czas przejścia, czyli czas lotu po połówce elipsy, można obliczyć ze wzoru
![]() |
gdzie jest długością dużej półosi elipsy. Wzór ten wyraża połowę ujętego III prawem Keplera okresu obiegu po pełnej eliptycznej orbicie. Analogiczne rozważania dotyczą przejścia z orbity dalszej na bliższą Ziemi. Po przyhamowaniu następuje lot po trajektorii eliptycznej, która zbliża wahadłowiec do Ziemi. Druga redukcja prędkości zapewnia prędkość właściwą dla ruchu po planowanej orbicie kołowej.

Rys. 2 Przejście z orbity o promieniu na orbitę o promieniu
z zastosowaniem transferu dwueliptycznego
Dla przykładu rozważmy przejście z orbity o promieniu na
. Następowałoby ono dzięki przyspieszeniom od
/s do
/s oraz od
/s do
/s. Suma zmian prędkości wynosiłaby
/s, a cały manewr trwałby 3 godziny i 56 minut.
Manewr Hohmanna przestaje być optymalny przy dużym stosunku promieni orbit Wtedy lepiej zastosować tzw. transfer dwueliptyczny, służący także do zmiany orbity mniejszej na większą i odwrotnie. Przejście z niskiej orbity o promieniu
na wyższą o promieniu
zilustrowane jest na rysunku 2.
Tak jak w manewrze Hohmanna, krótki impuls ciągu w punkcie pierwotnej orbity zwiększa prędkość od
do
(gdzie
), dzięki czemu wahadłowiec wchodzi na orbitę eliptyczną. Jej kształt określony jest odległością
od ogniska (środek Ziemi) do apogeum (punkt
). Wielkość
która musi być większa od
powinna być wybrana z uwzględnieniem faktu, że decyduje o energii zużytej na wykonanie transferu i o czasie jego trwania. Podczas lotu po połowie elipsy od
do
prędkość w punkcie
spada do wartości
W tym punkcie następuje kolejne impulsowe przyspieszenie do prędkości
dobranej tak, aby wahadłowiec kontynuował lot po innej eliptycznej orbicie z apogeum w punkcie
i perigeum w punkcie
leżącym już na orbicie końcowej. Dążąc po tej elipsie do perigeum, wahadłowiec przyspiesza i do punktu
dociera z prędkością
Jest ona większa niż
a więc do przejścia na orbitę kołową o promieniu
niezbędne jest hamowanie od
do
Wzory wyrażające zasady zachowania pozwalają obliczyć poszczególne prędkości.
Jeśli zmiana orbity z na
odbyłaby się drogą transferu dwueliptycznego z parametrem równym np. 50
, to charakterystyczne prędkości wynosiłyby
/s
/s,
/s i
/s. Sumaryczna zmiana prędkości
przyjęłaby wartość 4,
/s, co oznacza większe zużycie paliwa niż podczas transferu Hohmanna. Zmiana orbity zajęłaby także dużo więcej czasu, bo aż 44 godziny i 52 minuty. Ten przykład ilustruje główną wadę transferu dwueliptycznego, jaką jest długi czas jego realizacji. Manewr dwueliptyczny przeprowadzony z dowolnym
jest oszczędniejszy od manewru Hohmanna, jeśli
Taką samą przewagę ma on, gdy
pod warunkiem, że przeprowadza się go z dostatecznie dużą wartością
Natomiast gdy
to żaden wariant transferu dwueliptycznego nie jest korzystniejszy od manewru Hohmanna. Różnice w zużyciu paliwa pomiędzy tymi dwiema procedurami są jednak niewielkie. Maksymalna oszczędność, jaką można uzyskać, zastępując manewr Hohmanna dwueliptycznym, wynosi 8%.