Przeskocz do treści

Delta mi!

Urok zbioru math

Michał Miśkiewicz

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: kwiecień 2011
  • Publikacja elektroniczna: 31-03-2011
  • Artykuł jest skrótem pracy uczniowskiej nagrodzonej złotym medalem w XXXII Konkursie Prac Uczniowskich z Matematyki w 2010 roku (Olsztyn).

Tematem mojej pracy były własności pewnych szczególnych punktów na płaszczyźnie – punktów tytułowego zbioru math W poniższym tekście przedstawię niektóre z tych własności oraz przykłady pokazujące, że przy użyciu dowiedzionych twierdzeń można wyciągnąć wiele niemal natychmiastowych wniosków.

Definicja. Niech math będzie zbiorem punktów na płaszczyźnie. Weźmy taki punkt math że dla każdej prostej mathprzechodzącej przez math suma kwadratów odległości punktów math od math jest taka sama. Zbiór math definiujemy jako zbiór wszystkich punktów math spełniających powyższy warunek.

Na przykład, jest oczywiste, że dla dowolnego punktu math zachodzi math Natomiast pierwszy przypadek zbioru math z którym się zetknąłem, pochodzi z Olimpiady Matematycznej Gimnazjalistów. Poniżej podaję rozwiązanie jednego z uczestników.

Przykład 1 (zadanie 3. z I etapu IV OMG). Dany jest kwadrat math o środku w mathWówczas math

obrazek

Weźmy dowolną prostą math przechodzącą przez math Poprowadźmy do niej prostopadłą w math i nazwijmy ją math Przez math będziemy oznaczać odległość punktu math od prostej math Z twierdzenia Pitagorasa wynika równość math oraz analogiczne równości dla punktów math math math Wobec tego sumy kwadratów odległości od math i math wzięte razem dają mathPonadto, ze względu na symetrię sytuacji, sumy odległości wierzchołków kwadratu od prostych math i math muszą być równe. Zatem suma kwadratów odległości math math math math od math wynosi math więc jest niezależna od wyboru math

Inną metodą rozwiązania jest wykazanie najpierw, że math i analogicznie math ; stąd już łatwo wynika teza. Można wyobrazić sobie sporo przykładów opartych na podobnych obserwacjach. Próba znalezienia ogólnych warunków na to, kiedy zbiór math jest niepusty, lub też kiedy dany punkt należy do zbioru math w naturalny sposób prowadzi do poniższego twierdzenia. Podaje ono takie warunki wyrażone analitycznie, a ponadto pozwala na wyciąganie dość ogólnych wniosków, które zostaną zaprezentowane dalej.

Twierdzenie. Niech math  będzie zbiorem punktów na płaszczyźnie, a math środkiem masy tych punktów. Wówczas zbiór math jest jedno- lub dwuelementowy i symetryczny względem math

Dowód. Wprowadźmy układ współrzędnych zespolonych. Liczbę zespoloną odpowiadającą punktowi math będziemy oznaczać math Sprawdźmy najpierw warunki równoważne temu, że math Zamiast obliczać odległości naszych punktów od zmiennej prostej przechodzącej przez math będziemy dla zmiennej liczby math z okręgu jednostkowego liczyć odległości math czyli obróconych wokół math punktów math od prostej urojonej. Zgodnie ze wzorem math suma kwadratów odległości tych punktów od prostej urojonej to

pict

Pierwszy człon jest stały, natomiast gdy math przebiega okrąg jednostkowy, liczba w nawiasie przebiega okrąg o środku w math Gdy math część rzeczywista, oczywiście, jest zmienna – dlatego math W przeciwnym przypadku rozważany okrąg jest zdegenerowany do punktu i wtedy math

Otrzymaliśmy więc warunek konieczny i dostateczny dla zera. Aby sprawdzić warunek dla punktu math wystarczy przesunąć nasze punkty o wektor math Następujące warunki są więc równoważne warunkowi math:

display-math

Otrzymaliśmy równanie kwadratowe, które, oczywiście, ma jedno lub dwa rozwiązania w zbiorze liczb zespolonych, przy czym ze wzoru Viète’a ich średnia arytmetyczna to math czyli punkt math


Korzystając z wyżej wykazanej własności zbioru math można łatwo wyprowadzać kolejne. W szczególności, po dokładnym przyjrzeniu się dowodowi okazuje się, że warunek z definicji można znacząco osłabić.

Wniosek. Niech math będzie skończonym zbiorem punktów na płaszczyźnie. Wówczas zbiór math składa się ze wszystkich takich punktów math że dla pewnych trzech różnych prostych math przechodzących przez math suma kwadratów odległości punktów z math od math math i math jest taka sama.

obrazek
obrazek

Poniższe przykłady można rozwiązać przy użyciu układu współrzędnych (sprawdzając wyprowadzone w twierdzeniu warunki), ale łatwiej jest zastosować uzyskane wyniki jakościowe.

Przykład 2. Niech math będzie math -kątem foremnym o środku math Wtedy math

Zgodnie ze wspomnianym wnioskiem, aby wykazać należenie math do zbioru math wystarczy zauważyć, że ze względu na symetrię suma kwadratów odległości od prostych math math math jest taka sama. Co prawda użyty argument wymaga naprawy dla math ale na szczęście ten przypadek został już rozważony. Skoro math to środek ciężkości rozważanych punktów, to zgodnie z twierdzeniem jest jedynym punktem zbioru math

Przykład 3. Zbadajmy zbiór math gdzie math jest rombem o kątach math i math czyli składającym się z dwóch trójkątów równobocznych. Przyjmijmy, że math

Zauważmy, że odległości math math math math math math są równe. W związku z tym sumy kwadratów odległości wierzchołków rombu od prostych math math i math także są równe. Oznacza to, że math Stosując twierdzenie, otrzymujemy math

W dalszej części mojej pracy zajmowałem się, między innymi, charakteryzacją zbiorów o jednoelementowym zbiorze math to jest takich, że środek masy należy do zbioru math Opisałem także geometryczne znaczenie zbioru math gdy rozważamy zbiór wierzchołków trójkąta. Z możliwych dróg uogólnienia tego problemu szczególnie ciekawe wydaje mi się postawienie analogicznych pytań dla zbiorów w wyższych wymiarach. Otrzymane analitycznie warunki są podobne, ale nie doszedłem do dobrego opisu klasy takich skończonych zbiorów punktów przestrzeni co najmniej trójwymiarowej, które mają niepusty zbiór math Można też zastanowić się nad dostosowaniem definicji zbioru math do zbiorów nieskończonych.