Przeskocz do treści

Delta mi!

Kącik przestrzenny

Punkt Fermata–Torricellego

Michał Kieza

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: maj 2013
  • Publikacja elektroniczna: 30-04-2013
  • Wersja do druku [application/pdf]: (109 KB)

Tym razem opowiemy o punkcie Fermata–Torricellego w czworościanie...

obrazek

Rys. 1

Rys. 1

Definiujemy go przez analogię do przypadku trójkąta:

Definicja. Punktem Fermata–Torricellego nazywamy punkt math który minimalizuje sumę odległości od wierzchołków czworościanu.

Zauważmy jednak, że łamana wyznaczona przez cztery odcinki łączące punkt math z wierzchołkami czworościanu wcale nie musi być najkrótszą siecią odcinków łączących te wierzchołki (bardzo często krótszą sieć uzyskuje się, biorąc łamaną złożoną z pięciu odcinków, jak na rysunku 1). Okazuje się, że jeśli miary wszystkich kątów trójściennych przy wierzchołkach czworościanu math  są mniejsze od math  to punkt math  leży wewnątrz tego czworościanu (przez miarę kąta trójściennego rozumiemy pole powierzchni części sfery jednostkowej o środku w wierzchołku tego kąta wyciętej przez ten kąt). Przy tym założeniu punkt ten ma szereg ciekawych własności, opisanych poniżej.

Twierdzenie. Jeśli punkt math leżący wewnątrz czworościanu math minimalizuje sumę math  to

a)
dwusieczne kątów płaskich math  i  math  pokrywają się (tak samo dla par kątów math  i  math  oraz math  i  math ),
b)
math i math
c)
jeśli math oznacza długość wektora math to spełniona jest zależność display-math

d)
math

Zanim przejdziemy do dowodu twierdzenia, wprowadźmy pewien przydatny obiekt.

Definicja. Elipsoidą obrotową o ogniskach math  i  math  nazywamy powierzchnię powstałą w wyniku obrotu wokół prostej math  pewnej elipsy o ogniskach math  i  math

Wprost z definicji wynika następująca własność: elipsoida obrotowa o ogniskach math  i  math  jest zbiorem wszystkich takich punktów math  przestrzeni, że math  gdzie math  jest pewną ustaloną liczbą rzeczywistą. Ponadto, jeśli math leży wewnątrz danej elipsoidy, to math  zaś jeśli math  leży na zewnątrz elipsoidy, to math (łatwo to udowodnić, korzystając z nierówności trójkąta).

Poniższy fakt jest odpowiednikiem pewnej własności elipsy, opisanej np. w Delcie 2/2007 na stronie 1.

obrazek

Rys. 2

Rys. 2

Fakt 1. Załóżmy, że punkt math leży na elipsoidzie o ogniskach math i  math  zaś math  jest płaszczyzną styczną do tej elipsoidy w punkcie math Niech math będzie prostą prostopadłą do płaszczyzny math przechodzącą przez punkt math(Rys. 2). Wtedy math jest dwusieczną kąta płaskiego math

Nietrudne uzasadnienie można znaleźć analogicznie do przypadku elipsy, co pozostawiamy Czytelnikom jako zadanie, a teraz przejdziemy do dowodu głównego twierdzenia.

obrazek

Rys. 3

Rys. 3

obrazek

Rys. 4

Rys. 4

Dowód twierdzenia.
a) Rozważmy elipsoidę obrotową math o ogniskach math i  math  oraz elipsoidę obrotową math  o ogniskach math i  math  przechodzące przez punkt math  Ponieważ punkt math minimalizuje sumę math  to z wcześniejszych obserwacji wnosimy, że dane dwie elipsoidy nie mogą mieć punktów wspólnych wewnętrznych, a więc muszą być styczne w punkcie math (Rys. 3). Niech math oznacza wspólną płaszczyznę styczną do tych elipsoid w punkcie math zaś math prostą prostopadłą do płaszczyzny math przechodzącą przez math Wówczas z przytoczonego powyżej faktu wynika, że prosta ta jest dwusieczną zarówno kąta płaskiego math  jak i  math  Identyczne rozumowanie przeprowadzimy dla par kątów math i  math  oraz math  i  math

b) Wybierzmy na półprostych math  i  math  odpowiednio takie punkty math  i  math  że math (Rys. 4). Punkt math jest więc środkiem sfery opisanej na czworościanie math Niech ponadto prosta math  zdefiniowana jak w części a), przecina odcinki math  i  math  odpowiednio w punktach math  i  math  Skoro math  i  math  to math  i  math  są odpowiednio środkami odcinków math i  math  Zatem środek sfery opisanej na czworościanie math leży na prostej łączącej środki odcinków math i  math  W ten sam sposób uzasadniamy, że leży on na prostej łączącej środki odcinków math  i  math  W takim razie musi pokrywać się ze środkiem ciężkości czworościanu math a to oznacza, że czworościan ten jest równościenny (korzystamy tu z twierdzenia opisanego w Kąciku przestrzennym 12, w Delcie 4/2012). Stąd wnioskujemy, że

display-math

Analogicznie otrzymujemy pozostałe równości.

c) Wykorzystując zależności

display-math

widzimy, że postulowaną równość możemy przepisać w postaci

display-math(*)

Jeśli math  i  math  są środkami odcinków math  i  math  to

display-math

Na koniec zauważmy, że skoro math jest środkiem ciężkości czworościanu math  to math

d) Wystarczy wykorzystać zależność math i własności iloczynu skalarnego (np. math ). Uzupełnienie szczegółów pozostawiamy Czytelnikom.