Kącik przestrzenny
Punkt Fermata–Torricellego
Tym razem opowiemy o punkcie Fermata–Torricellego w czworościanie...
Definiujemy go przez analogię do przypadku trójkąta:
Definicja. Punktem Fermata–Torricellego nazywamy punkt który minimalizuje sumę odległości od wierzchołków czworościanu.
Zauważmy jednak, że łamana wyznaczona przez cztery odcinki łączące punkt z wierzchołkami czworościanu wcale nie musi być najkrótszą siecią odcinków łączących te wierzchołki (bardzo często krótszą sieć uzyskuje się, biorąc łamaną złożoną z pięciu odcinków, jak na rysunku 1). Okazuje się, że jeśli miary wszystkich kątów trójściennych przy wierzchołkach czworościanu są mniejsze od to punkt leży wewnątrz tego czworościanu (przez miarę kąta trójściennego rozumiemy pole powierzchni części sfery jednostkowej o środku w wierzchołku tego kąta wyciętej przez ten kąt). Przy tym założeniu punkt ten ma szereg ciekawych własności, opisanych poniżej.
Twierdzenie. Jeśli punkt leżący wewnątrz czworościanu minimalizuje sumę to
- a)
- dwusieczne kątów płaskich i pokrywają się (tak samo dla par kątów i oraz i ),
- b)
- i
- c)
- jeśli
oznacza długość wektora
to spełniona
jest zależność
- d)
Zanim przejdziemy do dowodu twierdzenia, wprowadźmy pewien przydatny obiekt.
Definicja. Elipsoidą obrotową o ogniskach i nazywamy powierzchnię powstałą w wyniku obrotu wokół prostej pewnej elipsy o ogniskach i
Wprost z definicji wynika następująca własność: elipsoida obrotowa o ogniskach i jest zbiorem wszystkich takich punktów przestrzeni, że gdzie jest pewną ustaloną liczbą rzeczywistą. Ponadto, jeśli leży wewnątrz danej elipsoidy, to zaś jeśli leży na zewnątrz elipsoidy, to (łatwo to udowodnić, korzystając z nierówności trójkąta).
Poniższy fakt jest odpowiednikiem pewnej własności elipsy, opisanej np. w Delcie 2/2007 na stronie 1.
Fakt 1. Załóżmy, że punkt leży na elipsoidzie o ogniskach i zaś jest płaszczyzną styczną do tej elipsoidy w punkcie Niech będzie prostą prostopadłą do płaszczyzny przechodzącą przez punkt (Rys. 2). Wtedy jest dwusieczną kąta płaskiego
Nietrudne uzasadnienie można znaleźć analogicznie do przypadku elipsy, co pozostawiamy Czytelnikom jako zadanie, a teraz przejdziemy do dowodu głównego twierdzenia.
Dowód twierdzenia.
a) Rozważmy elipsoidę obrotową
o ogniskach
i
oraz elipsoidę obrotową
o ogniskach
i
przechodzące przez punkt
Ponieważ punkt
minimalizuje sumę
to z wcześniejszych
obserwacji wnosimy, że dane dwie elipsoidy nie mogą mieć punktów
wspólnych wewnętrznych, a więc muszą być styczne w punkcie
(Rys. 3). Niech
oznacza wspólną płaszczyznę styczną do tych elipsoid
w punkcie
zaś
prostą prostopadłą do płaszczyzny
przechodzącą przez
Wówczas z przytoczonego powyżej faktu
wynika, że prosta ta jest dwusieczną zarówno kąta płaskiego
jak
i
Identyczne rozumowanie przeprowadzimy dla par kątów
i
oraz
i
b) Wybierzmy na półprostych i odpowiednio takie punkty i że (Rys. 4). Punkt jest więc środkiem sfery opisanej na czworościanie Niech ponadto prosta zdefiniowana jak w części a), przecina odcinki i odpowiednio w punktach i Skoro i to i są odpowiednio środkami odcinków i Zatem środek sfery opisanej na czworościanie leży na prostej łączącej środki odcinków i W ten sam sposób uzasadniamy, że leży on na prostej łączącej środki odcinków i W takim razie musi pokrywać się ze środkiem ciężkości czworościanu a to oznacza, że czworościan ten jest równościenny (korzystamy tu z twierdzenia opisanego w Kąciku przestrzennym 12, w Delcie 4/2012). Stąd wnioskujemy, że
Analogicznie otrzymujemy pozostałe równości.
c) Wykorzystując zależności
widzimy, że postulowaną równość możemy przepisać w postaci
(*) |
Jeśli i są środkami odcinków i to
Na koniec zauważmy, że skoro jest środkiem ciężkości czworościanu to
d) Wystarczy wykorzystać zależność i własności iloczynu skalarnego (np. ). Uzupełnienie szczegółów pozostawiamy Czytelnikom.