Kącik przestrzenny
Punkt Fermata–Torricellego
Tym razem opowiemy o punkcie Fermata–Torricellego w czworościanie...

Rys. 1
Definiujemy go przez analogię do przypadku trójkąta:
Definicja. Punktem
Fermata–Torricellego nazywamy punkt
który minimalizuje sumę
odległości od wierzchołków czworościanu.
Zauważmy jednak, że łamana wyznaczona przez cztery odcinki łączące
punkt
z wierzchołkami czworościanu wcale nie musi być najkrótszą
siecią odcinków łączących te wierzchołki (bardzo często krótszą sieć uzyskuje
się, biorąc łamaną złożoną z pięciu odcinków, jak na rysunku 1). Okazuje się,
że jeśli miary wszystkich kątów trójściennych przy wierzchołkach
czworościanu
są mniejsze od
to punkt
leży
wewnątrz tego czworościanu (przez miarę kąta trójściennego rozumiemy pole
powierzchni części sfery jednostkowej o środku w wierzchołku tego kąta
wyciętej przez ten kąt). Przy tym założeniu punkt ten ma szereg ciekawych
własności, opisanych poniżej.
Twierdzenie. Jeśli punkt
leżący wewnątrz czworościanu
minimalizuje sumę
to
- a)
- dwusieczne
kątów płaskich
i
pokrywają się (tak samo dla par kątów
i
oraz
i
),
- b)
-
i
- c)
- jeśli
oznacza długość wektora
to spełniona jest zależność
- d)
-
Zanim przejdziemy do dowodu twierdzenia, wprowadźmy pewien przydatny obiekt.
Definicja. Elipsoidą obrotową o ogniskach
i
nazywamy
powierzchnię powstałą w wyniku obrotu wokół prostej
pewnej
elipsy o ogniskach
i
Wprost z definicji wynika następująca własność: elipsoida obrotowa
o ogniskach
i
jest zbiorem wszystkich takich punktów
przestrzeni, że
gdzie
jest pewną
ustaloną liczbą rzeczywistą. Ponadto, jeśli
leży wewnątrz
danej elipsoidy, to
zaś jeśli
leży na
zewnątrz elipsoidy, to
(łatwo to udowodnić, korzystając
z nierówności trójkąta).
Poniższy fakt jest odpowiednikiem pewnej własności elipsy, opisanej np. w Delcie 2/2007 na stronie 1.

Rys. 2
Fakt 1. Załóżmy, że punkt
leży na elipsoidzie o ogniskach
i
zaś
jest płaszczyzną styczną do tej elipsoidy
w punkcie
Niech
będzie prostą prostopadłą do płaszczyzny
przechodzącą przez punkt
(Rys. 2). Wtedy
jest
dwusieczną kąta płaskiego
Nietrudne uzasadnienie można znaleźć analogicznie do przypadku elipsy, co pozostawiamy Czytelnikom jako zadanie, a teraz przejdziemy do dowodu głównego twierdzenia.

Rys. 3

Rys. 4
Dowód twierdzenia.
a) Rozważmy elipsoidę obrotową
o ogniskach
i
oraz elipsoidę obrotową
o ogniskach
i
przechodzące przez punkt
Ponieważ punkt
minimalizuje sumę
to z wcześniejszych
obserwacji wnosimy, że dane dwie elipsoidy nie mogą mieć punktów
wspólnych wewnętrznych, a więc muszą być styczne w punkcie
(Rys. 3). Niech
oznacza wspólną płaszczyznę styczną do tych elipsoid
w punkcie
zaś
prostą prostopadłą do płaszczyzny
przechodzącą przez
Wówczas z przytoczonego powyżej faktu
wynika, że prosta ta jest dwusieczną zarówno kąta płaskiego
jak
i
Identyczne rozumowanie przeprowadzimy dla par kątów
i
oraz
i
b) Wybierzmy na półprostych
i
odpowiednio
takie punkty
i
że
(Rys. 4). Punkt
jest więc środkiem sfery opisanej na czworościanie
Niech ponadto prosta
zdefiniowana jak w części a),
przecina odcinki
i
odpowiednio w punktach
i
Skoro
i
to
i
są odpowiednio środkami odcinków
i
Zatem środek sfery opisanej na czworościanie
leży na prostej łączącej środki odcinków
i
W ten sam sposób uzasadniamy, że leży on na
prostej łączącej środki odcinków
i
W takim
razie musi pokrywać się ze środkiem ciężkości czworościanu
a to oznacza, że czworościan ten jest równościenny
(korzystamy tu z twierdzenia opisanego w Kąciku przestrzennym 12, w Delcie
4/2012). Stąd wnioskujemy, że

Analogicznie otrzymujemy pozostałe równości.
c) Wykorzystując zależności

widzimy, że postulowaną równość możemy przepisać w postaci
![]() | (*) |
Jeśli
i
są środkami odcinków
i
to

Na koniec zauważmy, że skoro
jest środkiem ciężkości
czworościanu
to
d) Wystarczy wykorzystać zależność
i własności iloczynu
skalarnego (np.
). Uzupełnienie szczegółów
pozostawiamy Czytelnikom.