Kącik przestrzenny
Sfera styczna do krawędzi czworościanu
Dla trójkąta definiujemy okrąg opisany i okrąg wpisany. Podobnie z czworościanem można związać dwie naturalne sfery: sferę przechodzącą przez wierzchołki (opisaną) oraz sferę styczną do ścian (wpisaną). Można jednak rozważać jeszcze trzecią ciekawą sferę – styczną do krawędzi.
Twierdzenie 1. Następujące warunki są równoważne:
- (a)
- istnieje sfera styczna do wszystkich krawędzi czworościanu,
- (b)
- istnieją cztery parami styczne sfery o środkach w wierzchołkach czworościanu,
- (c)
- sumy długości trzech par przeciwległych krawędzi czworościanu są równe,
- (d)
- okręgi wpisane w ściany czworościanu są parami styczne.

Rys. 1
Dowód. (a)
(b). Oznaczmy przez
punkty styczności
danej sfery odpowiednio z krawędziami
Wówczas
z Najmocniejszego Twierdzenia Stereometrii (patrz Kącik 2) otrzymujemy

Nietrudno teraz zauważyć, że sfery o środkach
i promieniach
odpowiednio
są parami styczne.
(b)
(c). Przyjmując poprzednie oznaczenia, otrzymujemy

i podobnie

Rys. 2
(c)
(d). Załóżmy, że okręgi wpisane w trójkąty
i
są styczne do krawędzi
odpowiednio
w punktach
i
Wtedy wykorzystując zależność
otrzymujemy

a więc
czyli okręgi te są styczne do krawędzi
w tym
samym punkcie. W ten sam sposób stwierdzamy, że każde dwa okręgi
wpisane w ściany czworościanu są styczne.

Rys. 3
(d)
(a). Załóżmy, że okręgi wpisane w ściany czworościanu są
parami styczne i oznaczmy przez
ich punkty styczności
odpowiednio z krawędziami
Przez środki
oraz
okręgów wpisanych odpowiednio w ściany
i
prowadzimy proste prostopadłe do tych ścian.
Ponieważ leżą one w płaszczyźnie
i nie są równoległe, więc
mają punkt wspólny
Istnieje sfera o środku
zawierająca
okręgi wpisane w ściany
i
(a więc styczna do pięciu
krawędzi czworościanu zawartych w tych ścianach). Częścią wspólną tej
sfery z płaszczyzną
jest okrąg styczny do
w punkcie
zaś do
w
Taki okrąg jest wyznaczony
jednoznacznie, a zatem z założenia wnosimy, że musi być to okrąg wpisany
w trójkąt
Stąd wniosek, że dana sfera jest też styczna do
krawędzi
Sfera styczna do krawędzi czworościanu ma pewne cechy analogiczne do własności okręgów wpisanych w trójkąt czy czworokąt. Jedną z nich jest następująca własność, którą można nazwać odpowiednikiem twierdzenia Brianchona.
Twierdzenie 2. Sfera
jest styczna
do wszystkich krawędzi czworościanu. Wówczas odcinki łączące punkty
styczności leżące na przeciwległych krawędziach przecinają się w jednym
punkcie.

Rys. 4
Dowód. Oznaczmy, jak poprzednio, przez
punkty
styczności sfery
z krawędziami czworościanu
Wykażemy
najpierw, że punkty
leżą na jednej płaszczyźnie.
Jeśli
to
i proste
i
są
równoległe, więc leżą na pewnej płaszczyźnie. W przeciwnym razie istnieje
punkt
przecięcia prostych
i
Z twierdzenia
Menelaosa otrzymujemy

Zatem z twierdzenia odwrotnego do twierdzenia Menelaosa wnosimy, że punkt
leży również na prostej
W takim razie i w tym
przypadku punkty
leżą na jednej płaszczyźnie.
Odcinki
i
mają więc punkt wspólny
Analogicznie
stwierdzamy, że odcinki
i
przecinają się w punkcie
W ten sam sposób dowodzimy, że punkty
leżą
na jednej płaszczyźnie, do której należą w szczególności punkty
i
Jednak odcinek
nie leży w tej płaszczyźnie,
a więc może mieć z nią co najwyżej jeden punkt wspólny. Zatem
i rozważane trzy odcinki są współpękowe.
Jeśli przez
oznaczymy odpowiednio promienie sfer
o środkach
(jak w punkcie (b) Twierdzenia 1), zaś przez
objętość danego czworościanu, to promień
sfery stycznej
do krawędzi wyraża się wzorem

Na zakończenie dodajmy, że można rozważać sferę, która jest styczna do pewnych krawędzi oraz do przedłużeń pozostałych krawędzi czworościanu (analogicznie do okręgów dopisanych na płaszczyźnie).
Zbadanie jej własności pozostawiamy Czytelnikom.