Przeskocz do treści

Delta mi!

Kącik przestrzenny

Sfera styczna do krawędzi czworościanu

Michał Kieza

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: marzec 2013
  • Publikacja elektroniczna: 01-03-2013
  • Wersja do druku [application/pdf]: (174 KB)

Dla trójkąta definiujemy okrąg opisany i okrąg wpisany. Podobnie z czworościanem można związać dwie naturalne sfery: sferę przechodzącą przez wierzchołki (opisaną) oraz sferę styczną do ścian (wpisaną). Można jednak rozważać jeszcze trzecią ciekawą sferę – styczną do krawędzi.

Twierdzenie 1. Następujące warunki są równoważne:

(a)
istnieje sfera styczna do wszystkich krawędzi czworościanu,
(b)
istnieją cztery parami styczne sfery o środkach w wierzchołkach czworościanu,
(c)
sumy długości trzech par przeciwległych krawędzi czworościanu są równe,
(d)
okręgi wpisane w ściany czworościanu są parami styczne.
obrazek

Rys. 1

Rys. 1

Dowód. (a) math (b). Oznaczmy przez math  punkty styczności danej sfery odpowiednio z krawędziami math  Wówczas z Najmocniejszego Twierdzenia Stereometrii (patrz Kącik 2) otrzymujemy

pict

Nietrudno teraz zauważyć, że sfery o środkach math  i promieniach odpowiednio math są parami styczne.

(b) math (c). Przyjmując poprzednie oznaczenia, otrzymujemy

display-math

i podobnie math

obrazek

Rys. 2

Rys. 2

(c) math (d). Załóżmy, że okręgi wpisane w trójkąty math  i  math  są styczne do krawędzi math  odpowiednio w punktach math  i  math  Wtedy wykorzystując zależność math  otrzymujemy

display-math

a więc math  czyli okręgi te są styczne do krawędzi math  w tym samym punkcie. W ten sam sposób stwierdzamy, że każde dwa okręgi wpisane w ściany czworościanu są styczne.

obrazek

Rys. 3

Rys. 3

(d) math (a). Załóżmy, że okręgi wpisane w ściany czworościanu są parami styczne i oznaczmy przez math  ich punkty styczności odpowiednio z krawędziami math  Przez środki math oraz math  okręgów wpisanych odpowiednio w ściany math  i  math  prowadzimy proste prostopadłe do tych ścian. Ponieważ leżą one w płaszczyźnie math  i nie są równoległe, więc mają punkt wspólny math Istnieje sfera o środku math zawierająca okręgi wpisane w ściany math  i  math (a więc styczna do pięciu krawędzi czworościanu zawartych w tych ścianach). Częścią wspólną tej sfery z płaszczyzną math  jest okrąg styczny do math  w punkcie math zaś do math  w  math  Taki okrąg jest wyznaczony jednoznacznie, a zatem z założenia wnosimy, że musi być to okrąg wpisany w trójkąt math  Stąd wniosek, że dana sfera jest też styczna do krawędzi math


Sfera styczna do krawędzi czworościanu ma pewne cechy analogiczne do własności okręgów wpisanych w trójkąt czy czworokąt. Jedną z nich jest następująca własność, którą można nazwać odpowiednikiem twierdzenia Brianchona.

Twierdzenie 2. Sfera math jest styczna do wszystkich krawędzi czworościanu. Wówczas odcinki łączące punkty styczności leżące na przeciwległych krawędziach przecinają się w jednym punkcie.

obrazek

Rys. 4

Rys. 4

Dowód. Oznaczmy, jak poprzednio, przez math  punkty styczności sfery math z krawędziami czworościanu math  Wykażemy najpierw, że punkty math  leżą na jednej płaszczyźnie.

Jeśli math  to math  i proste math  i  math  są równoległe, więc leżą na pewnej płaszczyźnie. W przeciwnym razie istnieje punkt math  przecięcia prostych math  i  math  Z twierdzenia Menelaosa otrzymujemy

display-math

Zatem z twierdzenia odwrotnego do twierdzenia Menelaosa wnosimy, że punkt math  leży również na prostej math  W takim razie i w tym przypadku punkty math  leżą na jednej płaszczyźnie.

Odcinki math  i  math  mają więc punkt wspólny math  Analogicznie stwierdzamy, że odcinki math  i  math  przecinają się w punkcie math  W ten sam sposób dowodzimy, że punkty math  leżą na jednej płaszczyźnie, do której należą w szczególności punkty math  i  math  Jednak odcinek math  nie leży w tej płaszczyźnie, a więc może mieć z nią co najwyżej jeden punkt wspólny. Zatem math  i rozważane trzy odcinki są współpękowe.


Jeśli przez math oznaczymy odpowiednio promienie sfer o środkach math (jak w punkcie (b) Twierdzenia 1), zaś przez math objętość danego czworościanu, to promień math sfery stycznej do krawędzi wyraża się wzorem

display-math

Na zakończenie dodajmy, że można rozważać sferę, która jest styczna do pewnych krawędzi oraz do przedłużeń pozostałych krawędzi czworościanu (analogicznie do okręgów dopisanych na płaszczyźnie).

Zbadanie jej własności pozostawiamy Czytelnikom.