Kącik przestrzenny
Sfera styczna do krawędzi czworościanu
Dla trójkąta definiujemy okrąg opisany i okrąg wpisany. Podobnie z czworościanem można związać dwie naturalne sfery: sferę przechodzącą przez wierzchołki (opisaną) oraz sferę styczną do ścian (wpisaną). Można jednak rozważać jeszcze trzecią ciekawą sferę – styczną do krawędzi.
Twierdzenie 1. Następujące warunki są równoważne:
- (a)
- istnieje sfera styczna do wszystkich krawędzi czworościanu,
- (b)
- istnieją cztery parami styczne sfery o środkach w wierzchołkach czworościanu,
- (c)
- sumy długości trzech par przeciwległych krawędzi czworościanu są równe,
- (d)
- okręgi wpisane w ściany czworościanu są parami styczne.
Dowód. (a) (b). Oznaczmy przez punkty styczności danej sfery odpowiednio z krawędziami Wówczas z Najmocniejszego Twierdzenia Stereometrii (patrz Kącik 2) otrzymujemy
Nietrudno teraz zauważyć, że sfery o środkach i promieniach odpowiednio są parami styczne.
(b) (c). Przyjmując poprzednie oznaczenia, otrzymujemy
i podobnie
(c) (d). Załóżmy, że okręgi wpisane w trójkąty i są styczne do krawędzi odpowiednio w punktach i Wtedy wykorzystując zależność otrzymujemy
a więc czyli okręgi te są styczne do krawędzi w tym samym punkcie. W ten sam sposób stwierdzamy, że każde dwa okręgi wpisane w ściany czworościanu są styczne.
(d) (a). Załóżmy, że okręgi wpisane w ściany czworościanu są parami styczne i oznaczmy przez ich punkty styczności odpowiednio z krawędziami Przez środki oraz okręgów wpisanych odpowiednio w ściany i prowadzimy proste prostopadłe do tych ścian. Ponieważ leżą one w płaszczyźnie i nie są równoległe, więc mają punkt wspólny Istnieje sfera o środku zawierająca okręgi wpisane w ściany i (a więc styczna do pięciu krawędzi czworościanu zawartych w tych ścianach). Częścią wspólną tej sfery z płaszczyzną jest okrąg styczny do w punkcie zaś do w Taki okrąg jest wyznaczony jednoznacznie, a zatem z założenia wnosimy, że musi być to okrąg wpisany w trójkąt Stąd wniosek, że dana sfera jest też styczna do krawędzi
Sfera styczna do krawędzi czworościanu ma pewne cechy analogiczne do własności okręgów wpisanych w trójkąt czy czworokąt. Jedną z nich jest następująca własność, którą można nazwać odpowiednikiem twierdzenia Brianchona.
Twierdzenie 2. Sfera jest styczna do wszystkich krawędzi czworościanu. Wówczas odcinki łączące punkty styczności leżące na przeciwległych krawędziach przecinają się w jednym punkcie.
Dowód. Oznaczmy, jak poprzednio, przez punkty styczności sfery z krawędziami czworościanu Wykażemy najpierw, że punkty leżą na jednej płaszczyźnie.
Jeśli to i proste i są równoległe, więc leżą na pewnej płaszczyźnie. W przeciwnym razie istnieje punkt przecięcia prostych i Z twierdzenia Menelaosa otrzymujemy
Zatem z twierdzenia odwrotnego do twierdzenia Menelaosa wnosimy, że punkt leży również na prostej W takim razie i w tym przypadku punkty leżą na jednej płaszczyźnie.
Odcinki i mają więc punkt wspólny Analogicznie stwierdzamy, że odcinki i przecinają się w punkcie W ten sam sposób dowodzimy, że punkty leżą na jednej płaszczyźnie, do której należą w szczególności punkty i Jednak odcinek nie leży w tej płaszczyźnie, a więc może mieć z nią co najwyżej jeden punkt wspólny. Zatem i rozważane trzy odcinki są współpękowe.
Jeśli przez oznaczymy odpowiednio promienie sfer o środkach (jak w punkcie (b) Twierdzenia 1), zaś przez objętość danego czworościanu, to promień sfery stycznej do krawędzi wyraża się wzorem
Na zakończenie dodajmy, że można rozważać sferę, która jest styczna do pewnych krawędzi oraz do przedłużeń pozostałych krawędzi czworościanu (analogicznie do okręgów dopisanych na płaszczyźnie).
Zbadanie jej własności pozostawiamy Czytelnikom.