Henry Ernest Dudeney

Założycielem miesięcznika beletrystycznego Strand Magazine, który ukazywał się w Wielkiej Brytanii w latach od 1890 do 1950, był George Newnes. To właśnie w  Strand Magazine drukowane były po raz pierwszy liczne powieści i opowiadania wielu znanych autorów, do grona których należeli, między innymi, Arthur Conan Doyle, Agatha Christie, Rudyard Kipling, Georges Simenon, Graham Greene, Lewis Carroll i Edgar Wallace. Najpopularniejszymi postaciami ze stron Strand Magazine zostali niewątpliwie detektyw Sherlock Holmes i jego przyjaciel Dr Watson.

W znakomitym towarzystwie wielkich pisarzy publikował swoje zadania z zakresu matematyki rekreacyjnej Henry Ernest Dudeney (1857–1930). Jego rubryka w  Strand Magazine zatytułowana „Perplexities” ukazywała się co miesiąc od maja 1910 do czerwca 1930 i tym bardziej fascynowała czytelników, im większe sukcesy dzięki logicznemu rozumowaniu odnosił Sherlock Holmes.

Do znanych i wznawianych do dziś książek Dudeneya należą The Canterbury Puzzles (1907), Amusements in Mathematics (1917), Modern Puzzles (1926) oraz Puzzles and Curious Problems (1932). Kompletną bibliografię twórczości Dudeneya drukowanej w Strand Magazine opracował i niegdyś na pewien czas udostępnił w Internecie do celów badawczych Donald Knuth.

W lipcowym numerze Strand Magazine z 1924 roku (Vol. 68, 1924, s. 97) Dudeney opublikował Problem 708 (zadania w rubryce „Perplexities” przez cały czas jej istnienia były kolejno numerowane). Problem ten zatytułowany był „Verbal Arithmetic” (arytmetyka werbalna, arytmetyka słów) i zawierał cztery kryptarytmy. Były to kryptarytmy, w których litery, reprezentujące poszczególne cyfry, tworzyły powiązane semantycznie słowa lub sensowne frazy.

Wśród nich znalazł się:

najpopularniejszy i najczęściej cytowany kryptarytm na świecie.

Dudeney i jego amerykański kolega po fachu, Sam Loyd, korespondowali przez pewien czas i wymieniali zadania, lecz Dudeney urwał wymianę listów i oskarżył Loyda o drukowanie jego, Dudeneya, zadań pod swoim nazwiskiem. Ciekawe, że tu i ówdzie za oceanem spotkać można twierdzenia, że to Loyd jest autorem jeszcze starszych zadań z dziedziny „arytmetyki werbalnej”. Są to jednak twierdzenia bezpodstawne.

***

Wydawany w Belgii w latach od 1931 do 1939 francuskojęzyczny miesięcznik Sphinx (podtytuł: „Revue Mensuelle des Questions Récréatives”) poświęcony był całkowicie matematyce rekreacyjnej. Redaktorem naczelnym był wybitny matematyk, profesor brukselskiego uniwersytetu, Maurice Kraitchik.

W numerze tego czasopisma z maja 1931 roku M. Vatriquant, publikujący pod pseudonimem „Minos”, wprowadził po raz pierwszy termin Cryptarithmie (stąd terminy kryptarytmetyka i kryptarytm), poprzedzając swoje niepozornie wyglądające zadanie

takim wstępem:
Kryptografowie, szyfrując teksty, zastępują litery cyframi. My postąpiliśmy na odwrót, cyfry w działaniu zastąpiliśmy literami, a zadaniem czytelników jest rozszyfrować działanie, tzn. ustalić, jakie cyfry ukrywają się pod poszczególnymi literami.

W dziale pod tytułem „Cryptarithmie” Sphinx zamieścił w okresie swego istnienia wiele problemów z dziedziny odtwarzania działań arytmetycznych. Autorem bardzo wielu z nich był mistrz tego gatunku i redaktor działu kryptarytmów, M. Pigeolet.

Definicję Vatriquanta prezentuje się zazwyczaj w nieco uściślonej postaci:

Rolę liter mogą spełniać inne symbole. Sphinx drukował, na przykład, kryptarytmy, w których cyfry reprezentowane były przez figury szachowe. M. Vatriquant został ojcem chrzestnym kryptarytmów, ale ich nie wynalazł. Znane one były ponoć już w starożytnych Chinach jako „arytmetyka liter” lub „arytmetyka słów”.

Pełna wersja artykułu (z rozwiązaniami) dostępna jest w formacie pdf.