Przeskocz do treści

Delta mi!

Metoda probabilistyczna

Rafał Latała

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: grudzień 2006
  • Publikacja elektroniczna: 08-04-2011

Jak pokazać, że istnieje obiekt o pewnych własnościach? Najprościej jest podać bezpośrednią konstrukcję, jednak często jest to bardzo trudne (a czasem w ogóle niewykonalne). Jednym ze sposobów ominięcia tego problemu jest tak zwana metoda probabilistyczna...

Polega ona na tym, że w celu wykazania, iż zbiór poszukiwanych obiektów jest niepusty, dowodzimy, że ma dodatnie prawdopodobieństwo. W praktyce często się wykazuje, że to prawdopodobieństwo jest bliskie 1, czyli „typowy” obiekt ma poszukiwaną własność.

Spróbujmy na początek dowieść istnienia funkcji ciągłej na pewnym przedziale i nieróżniczkowalnej w żadnym punkcie dziedziny. W tym przypadku można podać wzór, jednak nie będzie on ani łatwy do zweryfikowania, ani specjalnie przyjemny. Prościej jest zauważyć, że takie funkcje są znane każdemu probabiliście – to trajektorie procesu Wienera. Okazuje się, że wszystkie są ciągłe, a z prawdopodobieństwem 1 nigdzie nieróżniczkowalne.

Rozważmy następujący

Problem. Dla jakich math  i math  zbiór math  da się podzielić na dwa podzbiory math  i math z których żaden nie zawiera math-elementowego podciągu arytmetycznego?

Dokładna odpowiedź na to pytanie nie jest znana, wykażemy tutaj, że dla math  taki podział istnieje. Rozważmy losowy podział – wyobraźmy sobie, że rzucamy math  symetrycznymi monetami i jeśli na math-tej monecie wypadł orzeł, to liczbę math przydzielamy do zbioru math  a jeśli reszka, to do zbioru math Prawdopodobieństwo tego, że ustalony ciąg arytmetyczny math jest zawarty w zbiorze math  wynosi math Wszystkich math elementowych ciągów arytmetycznych o wartościach w math jest mniej niż math  stąd prawdopodobieństwo tego, że math  zawiera pewien ciąg arytmetyczny długości math jest mniejsze niż math  Podobnie możemy rozumować dla zbioru math Czyli z dodatnim prawdopodobieństwem oba zbiory math  i math nie zawierają ciągu arytmetycznego! Ambitny Czytelnik może spróbować skonstruować deterministyczny podział, np. dla math

W podanym wyżej przykładzie moglibyśmy jeszcze obejść się bez rachunku prawdopodobieństwa, wykorzystując tylko zliczanie elementów. Jednak w bardziej zaawansowanych problemach jest to niemożliwe. Obszerny i burzliwie rozwijający się dział kombinatoryki poświęcony jest badaniu grafów losowych. Tutaj konstrukcje probabilistyczne prowadzą do budowania grafów o rozmaitych ciekawych własnościach. Grafów o podobnych własnościach w wielu przypadkach nie można opisać w bezpośredni sposób. Najciekawsze konstrukcje bazują na podejściu łączącym elementy losowe i deterministyczne.

Metoda losowa znajduje zastosowanie nie tylko w kombinatoryce. Za jej pomocą Dvoretzky wykazał zaskakujące twierdzenie dotyczące wysokowymiarowych ciał wypukłych. Mianowicie, każdy math-wymiarowy, środkowosymetryczny wielościan ma co najmniej math-wymiarowy centralny przekrój bliski kuli (tzn. stosunek promieni kuli wpisanej i opisanej na tym przekroju jest nieduży). Podobnie każdy math-wymiarowy wielościan ma prawie kulisty math-wymiarowy rzut. Co więcej, dla wielu brył można znacząco zwiększyć wymiar takiego przekroju czy rzutu. Kashin wykazał, że losowy math-wymiarowy rzut math-wymiarowej kostki jest z ogromnym prawdopodobieństwem bliski kuli. Jednak, mimo że wiadomo, iż rzuty kostki na „typową” math wymiarową przestrzeń są kuliste, nie jest do dzisiejszego dnia znana żadna deterministyczna konstrukcja takich rzutów.

Argumenty losowe są obecne również w dowodzie niedawno wykazanego przez Greena i Tao twierdzenia, mówiącego, że istnieją dowolnie długie ciągi arytmetyczne złożone z liczb pierwszych.

Powyższa lista, mimo iż bardzo wybiórcza, powinna zasygnalizować Czytelnikowi, że losowe konstrukcje coraz częściej występują w dowodach rezultatów z kombinatoryki, analizy, geometrii czy teorii liczb. Są także inne ważne, niekonstruktywne sposoby dowodzenia, że zbiory są duże, np. z użyciem aparatu topologicznego zamiast probabilistycznego. Ale to temat na inną opowieść.