Przeskocz do treści

Delta mi!

Niebo jak własna kieszeń

Niebo w październiku (2020)

Ariel Majcher

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: październik 2020
  • Publikacja elektroniczna: 30 września 2020
  • Wersja do druku [application/pdf]: (222 KB)

W październiku Słońce wędruje przez gwiazdozbiór Panny, obniżając przez miesiąc wysokość o kolejne  ○ 11 : Wskutek tego wysokość przejścia przez południk lokalny zmniejsza się do  ○ 24 ; a czas przebywania Słońca na nieboskłonie skraca się o ponad 2 godziny, do mniej niż 10 godzin. Jak co roku, w nocy z ostatniej soboty na ostatnią niedzielę października (w tym roku jest to noc z 24 na 25 października) nastąpi zmiana czasu z letniego na zimowy.

Początek i koniec miesiąca rozświetli powodowana przez Księżyc łuna, natomiast ciemne noce czekają nas w środku miesiąca. W październiku Srebrny Glob dwukrotnie przejdzie przez pełnię: 1 i 31 dnia miesiąca. Za pierwszym razem na tle gwiazdozbioru Wieloryba, jakieś 16○ na południowy zachód od Marsa, a za drugim razem - na pograniczu Wieloryba i Barana,  ○ 25 od Czerwonej Planety, lecz tym razem na północny wschód od niej. Księżyc 10 października przejdzie przez ostatnią kwadrę na tle gwiazdozbioru Raka, w połowie drogi między Polluksem z Bliźniąt a znajdującą się w centrum Raka gromadą otwartą gwiazd M44. Sześć dni później Księżyc znajdzie się w nowiu na tle gwiazdozbioru Panny, zaś 23 października - w I kwadrze, na tle Koziorożca.

obrazek

W nocy z 2 na 3 października naturalny satelita Ziemi spotka się z Marsem. Rano, tuż przed zachodem obu ciał niebieskich, dystans między nimi na naszym niebie spadnie do 1○. Tej nocy w południowych Argentynie i Chile oraz na atlantyckim wybrzeżu Antarktydy dojdzie do zakrycia Czerwonej Planety przez Księżyc. Srebrny Glob spotka się z Marsem ponownie 29 października. Tym razem oba ciała przedzieli kąt ponad 3○, a faza Księżyca zmniejszy się do 96%.

Czerwona Planeta przez miesiąc przemierzy ruchem wstecznym odcinek prawie 9○ na pograniczu gwiazdozbiorów Ryb i Wieloryba. Mars przejdzie przez opozycję względem Słońca 13 października, a tydzień wcześniej znajdzie się najbliżej Ziemi w tym sezonie obserwacyjnym, w odległości 0,415 AU, czyli 62 mln km od nas. Jest to 4,5 mln km więcej niż podczas opozycji dwa lata temu, ale planeta przecina południk lokalny ponad  ○ |30 wyżej niż wtedy, stąd jej obraz teleskopowy jest znacznie wyraźniejszy. Dodatkowo w październiku noc jest znacznie dłuższa, a zatem Marsa można obserwować o wiele dłużej. Do opozycji jasność i średnica tarczy Marsa szybko rośnie, do odpowiednio − 2,6m oraz 23". Jednak po opozycji równie szybko obie wartości zaczną spadać i w związku z tym do końca miesiąca jasność Czerwonej Planety spadnie do 2,1m, |− a jej średnica do 20".

W październiku przez opozycję przejdzie także planeta Uran. Zdarzy się to ostatniego dnia miesiąca i tego samego dnia planeta spotka się z Księżycem w pełni, który przejdzie jakieś 4○ od niej. Srebrny Glob odwiedzi Urana także na początku miesiąca: 3 i 4 października Księżyc zbliży się doń na około |4○. Uran wędruje przez gwiazdozbiór Barana, około 10○ na południowy wschód od Hamala, najjaśniejszej gwiazdy konstelacji. Obecnie jasność Urana przekracza |+5,7m, a zatem w bezksiężycową noc można próbować dostrzec go gołym okiem. Wskazówką do odnalezienia Urana może być planeta Mars, jednak w ciągu miesiąca dystans między planetami zwiększy się od 15 do  ○ |22 .

Kreśląca swoją pętlę na tle gwiazdozbioru Wodnika, planeta Neptun w październiku przejdzie niecałe  ○ |0,5 na południe od gwiazdy 5. wielkości 96 Aqr i zbliży się na 1○ do jaśniejszej o ponad magnitudo gwiazdy φ Aqr. Natomiast jasność samej planety wynosi |+7,8m. Księżyc minie Neptuna 27 października, mając wtedy fazę ponad 80%.

Wieczorem pogarszają się warunki obserwacyjne pary planet Jowisz-Saturn. Planety przesuwają się na północny wschód przez gwiazdozbiór Strzelca i do końca miesiąca dystans między nimi spadnie do  ○ |5 . Obie znikają z nieboskłonu około godziny 22 i na ich obserwacje jest coraz mniej czasu. Jowisz i Saturn są nisko nad widnokręgiem, stąd ich obraz teleskopowy najczęściej jest zniekształcony przez turbulencje atmosfery. Jasność Jowisza zmniejszy się do  m |− 2,1 , a średnica tarczy do 37". A zatem na początku miesiąca jasność Marsa znacznie przewyższy jasność Jowisza, natomiast pod jego koniec obie jasności staną się prawie takie same. Obie planety wyraźnie różnią się barwą: Jowisz jest biało-żółty, zaś Mars - rdzawo-pomarańczowy. Jednak porównywanie wyglądu obu planet jest utrudnione, gdyż dzieli je na niebie mniej więcej |90○. Saturn świeci blaskiem |+0,6m, a jego tarcza ma średnicę 16".

Przed świtem, dzięki korzystnie nachylonej ekliptyce, wysoko na niebie wspina się planeta Wenus, która przez miesiąc pokona 36 ○ od gwiazdozbioru Lwa do Panny. Na początku miesiąca, 3 października, planeta wzejdzie niecałe 10' od Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy Lwa, a 11 dni później minie ją dążący do nowiu Księżyc w fazie 10%. W tym miesiącu Wenus jest już daleko od Ziemi, stąd jej jasność wyniesie |− 4,1m, przy średnicy tarczy od 15" na początku miesiąca do 13" na jego koniec. Faza planety zwiększy się do ponad 80%, o świcie wznosi się na ponad  ○ |20 .

W październiku promieniują dwa coroczne roje meteorów. Najpierw maksimum swojej aktywności mają Drakonidy, promieniujące krótko, tylko od 6 do 10 października, z maksimum 8 dnia miesiąca. Są to wolne meteory, ich prędkość zderzenia z atmosferą wynosi 21 km/s. W tym roku obserwacje Drakonidów są możliwe w pierwszej części nocy, przed wschodem Księżyca w okolicach ostatniej kwadry. Dobrze jednak się składa, gdyż wieczorem radiant roju wznosi się na ponad |60○ nad zachodnią częścią nieboskłonu, kilka stopni na zachód od głowy Smoka. Można spodziewać się kilkunastu meteorów na godzinę.

Drugim październikowym rojem są Orionidy, które promieniują przez cały miesiąc, z maksimum przypadającym na 21 października. W przeciwieństwie do Drakonidów są to szybkie meteory, zderzają się z naszą atmosferą z prędkością 66 km/s, a po ich przelocie często pozostają smugi, rozwiewane przez obecne na dużych wysokościach wiatry. Wyglądają niezwykle efektownie na wykonanych po sobie kilkunastu - kilkudziesięciu ekspozycjach, złożonych potem w animację. Radiant roju wschodzi po 21:30 i do końca nocy astronomicznej zdąży się wznieść na ponad |60○. W tym roku ich warunki obserwacyjne są bardzo dobre w związku z Księżycem kilka dni po nowiu. Tutaj można spodziewać się ponad 20 meteorów na godzinę.

Gwiazda zmienna Mira Ceti osiągnie maksimum swojej jasności 6 października, natomiast tydzień później największą jasność osiągnie kolejna miryda R Leo. Pierwsza z gwiazd góruje około godziny 2, mniej więcej 26 ○ na południe od Hamala, najjaśniejszej gwiazdy Barana. R Leo wschodzi w momencie górowania Miry, a na koniec nocy astronomicznej wznosi się na prawie 20○. R Leo znajduje się |5○ na zachód od Regulusa, czyli w jednym polu widzenia lornetki z najjaśniejszą gwiazdą Lwa. Na początku miesiąca niedaleko obu gwiazd znajduje się bardzo jasna planeta Wenus. Mira może osiągnąć jasność prawie 2m, natomiast druga z gwiazd - jasność o 3m mniejszą. Akurat podczas największego blasku obu gwiazd Księżyc jest blisko nowiu i nie przeszkadza w ich obserwacjach.