Przeskocz do treści

Delta mi!

Niebo jak własna kieszeń

Niebo we wrześniu (2020)

Ariel Majcher

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: wrzesień 2020
  • Publikacja elektroniczna: 31 sierpnia 2020
  • Wersja do druku [application/pdf]: (264 KB)

Dziewiąty miesiąc roku jest miesiącem, w którym na północnej półkuli Ziemi kończy się lato i zaczyna astronomiczna jesień. Dzień w dalszym ciągu się mocno skraca. W trakcie miesiąca wysokość górowania Słońca zmniejsza się o kolejne 11○; a co za tym idzie, czas jego przebywania na nieboskłonie zmniejsza się o kolejne dwie godziny. Astronomiczna jesień rozpocznie się 22 września o 15:31 naszego czasu, w momencie gdy Słońce przetnie równik niebieski w drodze na południe. Jednak ze względu na zjawisko refrakcji atmosferycznej obiekty blisko linii horyzontu wydają się wznosić wyżej niż w rzeczywistości, stąd faktyczne zrównanie dnia z nocą nastąpi kilka dni później. Słońce zacznie wrzesień w gwiazdozbiorze Lwa, by 16 dnia miesiąca przejść do gwiazdozbioru Panny, w którym pozostanie do końca października.

Planety Jowisz i Saturn we wrześniu są już dwa miesiące po opozycji i widać to w pogarszaniu się ich warunków obserwacyjnych. Obie planety nadal tworzą parę o rozwartości około 7○, w połowie miesiąca zaczynają znikać z nieboskłonu przed północą, choć wciąż jeszcze przechodzą przez południk lokalny sporo po zmierzchu. Jednak ich położenie w gwiazdozbiorze Strzelca powoduje, że nie wzniosą się na naszym niebie wyżej niż 15○. Jowisz zmieni kierunek swojego ruchu z wstecznego na prosty 12 września, zaś Saturn uczyni to samo 17 dni później, co również pokazuje, że okres najlepszej widoczności w tym sezonie obserwacyjnym obie planety mają już za sobą. W związku ze zmianą kierunku ruchu obie planety we wrześniu przesuną się niewiele względem gwiazd tła, zmieniając pozycję o nieco ponad 30 minut kątowych, czyli tyle, ile wynosi średnica tarczy Słońca czy Księżyca. We wrześniu jasność Jowisza spadnie do  m − 2,4 , a jego tarcza zmniejszy rozmiar do 41". Planeta Saturn osłabnie do |+ 0,5m, jej tarcza zaś zmniejszy średnicę do 17".

Trzy pozostałe planety zewnętrzne szykują się do swoich opozycji, przez co i ich warunki obserwacyjne poprawiają się. Najwcześniej przez opozycję przejdzie planeta Neptun (11 września). W tym sezonie obserwacyjnym planeta kreśli swoją pętlę na północny wschód od gwiazdy 4. wielkości |φ Aquarii. Za dalsze wskazówki przy szukaniu planety mogą służyć świecąca z jasnością 5,5m gwiazda 96 Aqr oraz słabsza o 0,7m | gwiazda HIP115257. Na początku października Neptun przejdzie pomiędzy tymi gwiazdami, w odległości około 25' od każdej z nich. W związku z opozycją Neptun przesuwa się teraz ze swoją maksymalną prędkością kątową, pokonując w ciągu miesiąca prawie 50' i zbliżając się jednocześnie do |φ Aqr na 1,5○ . Maksymalna jest również jasność planety, wynosząca  m |+ 7,8 . Oczywiście to powoduje, że do jej dostrzeżenia jest potrzebna przynajmniej lornetka.

Jako druga przez opozycję przejdzie planeta Mars, ale zrobi to dopiero w połowie października. We wrześniu, dokładnie 9 dnia miesiąca, planeta zmieni kierunek ruchu, ale - w przeciwieństwie do pary Jowisz-Saturn - z prostego na wsteczny, czyli zacznie przesuwać się na zachód, rozpoczynając tym samym okres swojej najlepszej widoczności w tym sezonie obserwacyjnym. Stąd we wrześniu Mars przesunie się o niewiele ponad |3○ w południowo-wschodniej części gwiazdozbioru Ryb. W tym miesiącu Mars znacznie zbliży się do Ziemi, zmniejszając dystans o ponad 11 milionów km . Stąd jego i tak już duża jasność i średnica kątowa jeszcze mocno urosną: jasność z |−1,8m na początku miesiąca do -2,5 pod jego koniec, wyprzedzając pod tym względem Jowisza, a średnica kątowa - z 19 do 22". Planeta góruje na wysokości mniej więcej |45○, a zatem ponad 30○ wyżej, niż to miało miejsce dwa lata temu, podczas poprzedniej opozycji. Stąd obecnie obraz teleskopowy planety jest znacznie wyraźniejszy.

Planeta Uran przejdzie przez opozycję ostatniego dnia października, kreśląc pętlę mniej więcej |10○ na południowy wschód od Hamala, najjaśniejszej gwiazdy Barana, i jednocześnie  ○ 15 na północny wschód od Marsa. Uran również porusza się ruchem wstecznym, a najbliżej niego dość jasną gwiazdą jest gwiazda 6. wielkości 29 Ari. We wrześniu dystans między tymi ciałami niebieskimi urośnie od 0,5 do |1○ , a sama planeta jest o  m |0,3 jaśniejsza. Uran góruje po godzinie 2, na wysokości dochodzącej do |55○.

Nad ranem, jako jutrzenka, świeci planeta Wenus, która zacznie wrzesień na pograniczu gwiazdozbiorów Bliźniąt i Raka, 9○ na południe od Polluksa. Przez miesiąc planeta przemierzy gwiazdozbiór Raka, by na jego koniec zameldować się w gwiazdozbiorze Lwa, |3○ na zachód od Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy konstelacji. Przez cały ten czas Wenus na godzinę przed wschodem Słońca zdąży się wznieść na wysokość 25○. Do końca września jasność Wenus spadnie do |− 4m, średnica tarczy - do 16", natomiast faza przekroczy 70%.

Bezksiężycowe noce wystąpią w połowie września, gdyż Srebrny Glob zacznie miesiąc od pełni i spotkania z Neptunem 2 i 3 września. Trzy noce później, przy fazie zmniejszonej do 86%, Księżyc spotka się z planetą Mars, zbliżając się do niej o świcie na odległość 1○, zaś 7 września przejdzie 4○ na południe od Urana. Trzy dni później naturalny satelita Ziemi przejdzie przez ostatnią kwadrę, wędrując wtedy 5○ na północny zachód od Aldebarana, najjaśniejszej gwiazdy Byka.

W kolejnych dniach Księżyc podąży ku nowiu, a dzięki dużemu nachyleniu ekliptyki do porannego widnokręgu można obserwować go prawie do samego spotkania ze Słońcem - 17 września. Przez ten czas bardzo ładnie widoczne będzie tzw. światło popielate, czyli nocna część Księżyca oświetlona światłem słonecznym odbitym od Ziemi. Trzy dni przed nowiem, prezentując tarczę w postaci cienkiego sierpa (15%), Srebrny Glob przejdzie nieco ponad 1,5○ na północ od jasnej gromady otwartej gwiazd M44 i jednocześnie  ○ |4 na północ od planety Wenus. Około godziny 6, niestety na jasnym już niebie, dojdzie do zakrycia przez Księżyc gwiazd Asellus Borealis, stanowiącej północno-wschodni róg trapezu gwiazd otaczającego M44. 16 września rano, 32 godziny przed nowiem, Srebrny Glob w fazie zaledwie 2% pokaże się  ○ 7 od Regulusa, na wysokości |5○ .

Po nowiu, w trzeciej dekadzie miesiąca, Księżyc pokaże się nisko nad widnokręgiem. Przejdzie przez I kwadrę 24 września i zbliży się do Jowisza na |7○, natomiast dobę później minie Saturna w odległości niecałych |4○. Ostatnie noce września ponownie rozświetli bardzo jasna tarcza Księżyca bliska pełni.

W październiku maksimum swojej jasności osiągną dwie jasne mirydy: o Cet oraz R Leo. Obie mogą przekroczyć próg widoczności gołym okiem, a już we wrześniu powinno dać się je dostrzec przez lornetkę. Obie gwiazdy widoczne są w drugiej połowie nocy. Mira po północy przechodzi przez południk centralny, zaś R Leo wschodzi niewiele przed świtem. Pod koniec miesiąca, 29 września,  ○ 2 od drugiej z gwiazd przejdzie planeta Wenus. Mira w listopadzie zeszłego roku osiągnęła jasność |+ 2,5m, zaś R Leo w grudniu - prawie |+ 5m. Jeśli tym razem gwiazdy również pojaśnieją aż tak bardzo, na pewno staną się wdzięcznym celem obserwacji. Zwłaszcza Mira, łatwo widoczna wtedy gołym okiem nawet z obszarów miejskich.