Przeskocz do treści

Delta mi!

Niebo jak własna kieszeń

Niebo we wrześniu (2019)

Ariel Majcher

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: wrzesień 2019
  • Publikacja elektroniczna: 1 września 2019
  • Wersja do druku [application/pdf]: (332 KB)

Dziewiąty miesiąc roku jest kolejnym, w którym dnia szybko ubywa. Na początku września Słońce góruje wciąż bliżej zenitu niż horyzontu, przebywając na nieboskłonie przez ponad 13,5 godziny, lecz do jego końca wysokość ta zmniejsza się o około 11○; do mniej więcej 36 ○; a dzień skróci się poniżej 12 godzin. Słońce przetnie równik niebieski w drodze na południe, rozpoczynając na naszej półkuli Ziemi astronomiczną jesień 23 września o godzinie 9:50 naszego czasu. Jednak ze względu na refrakcję atmosferyczną faktyczna równonoc nastąpi u nas 2-3 dni później.

We wrześniu w dalszym ciągu będą niewidoczne planety typu ziemskiego. Merkury i Mars na początku miesiąca przejdą przez koniunkcję górną ze Słońcem. Po niej Merkury przeniesie się na niebo wieczorne, dążąc do maksymalnej elongacji wschodniej pod koniec października, wynoszącej  ○ |25 . Niestety, niekorzystne nachylenie ekliptyki do zachodniego widnokręgu spowoduje, że planeta zginie w blasku Słońca.

Druga z wymienionych planet przeniesie się na niebo poranne, gdzie nachylenie ekliptyki do widnokręgu jest bardzo dobre. Ale tak, jak dużo czasu zajmuje Słońcu dogonienie Czerwonej Planety, tak samo wolno oddala się ona od Słońca po koniunkcji i pokaże się dopiero w drugiej połowie października.

Planeta Wenus we wrześniu znajduje się niedaleko Słońca, po koniunkcji górnej w połowie sierpnia, po której przeniosła się na niebo wieczorne. Do końca miesiąca planeta zdąży zwiększyć elongację tylko do |12○ , zachodząc niedługo po Słońcu, i pozostanie niewidoczna.

Dużo lepiej przedstawia się sytuacja planet zewnętrznych. Choć pierwsze dwie z nich są już sporo po swoich opozycjach i można je obserwować tuż po zmierzchu, nisko nad południowo-zachodnim widnokręgiem, ostatnie dwie są widoczne przez prawie całą noc, i do tego wędrują znacznie wyżej. Najtrudniej będzie obserwować Jowisza, znajdującego się w gwiazdozbiorze Wężownika. W trakcie miesiąca na początku nocy astronomicznej jej wysokość nad horyzontem zmniejszy się z około 8 do 5○, jasność z − 2,2 do  m |− 2 , zaś tarcza planety skurczy się z 39 do 36".

Jowisz we wrześniu porusza się ruchem prostym i do końca miesiąca zbliży się na  ○ 26 do Saturna, który o tej samej porze jest tuż po przejściu przez południk lokalny i jego wysokość nad widnokręgiem wynosi około |14○. Przez miesiąc jasność planety spadnie do |+ 0,5m, a jej tarcza skurczy się do 17". Saturn zmieni kierunek ruchu na wsteczny 18 września, stąd jego pozycja względem gwiazd w trakcie miesiąca zmieni się tylko o 7'. Planeta dokona zwrotu 1○ na południe od charakterystycznego łuku gwiazd w północno-wschodniej części głównej figury Strzelca.

W przeciwieństwie do opisanych dotychczas planet, ostatnie dwie są widoczne bardzo dobrze. Neptun 10 września znajdzie się w opozycji względem Słońca, a zatem można go obserwować przez całą noc. Planeta góruje około północy na wysokości ponad 30○. Jej jasność wynosi |+ 7,8m, stąd do jej dostrzeżenia potrzebna jest lornetka lub nieduży teleskop.

2019 rok jest kolejnym z serii, gdy Neptuna łatwo zidentyfikować dzięki bliskiemu sąsiedztwu znacznie jaśniejszych od niego gwiazd. W tym sezonie obserwacyjnym taką gwiazdą jest |φ Aquarii, świecąca blaskiem obserwowanym |+ 4,2m. Planeta zacznie miesiąc niecałe 8' na północny wschód od niej, by 6 września minąć ją w odległości zaledwie 13"! Niestety stanie się to w ciągu dnia. Przed świtem Neptun zbliży się do φ Aqr na mniej więcej 44", zaś wieczorem oddali się od niej już na 28". W połowie tej odległości, prawie dokładnie na linii łączącej gwiazdę z planetą, znajdzie się Tryton, najjaśniejszy i największy księżyc Neptuna. Ma on jasność  m |+ 13,5 , a zatem do jego odnalezienia potrzebny jest teleskop o średnicy lustra przynajmniej 20 cm. Do końca września Neptun oddali się od |φ Aqr na prawie 40'.

Uran przez opozycję względem Słońca przejdzie pod koniec października, ale już porusza się ze wschodu na zachód, na tle gwiazdozbioru Barana, niecałe |50○ na północny wschód od Neptuna. Uran góruje jakieś 3 godziny po Neptunie, na wysokości ponad  ○ |50 , i jeszcze przez kilka lat będzie najbardziej na północ wysuniętą planetą zewnętrzną Układu Słonecznego. W 2024 roku wyprzedzi go Jowisz, ale tylko na 2 lata. Planeta Saturn minie Urana w roku 2032, gdy obie planety dotrą w okolice punktu Raka, lecz przejdzie pod nim. We wrześniu 2019 r. Uran do końca miesiąca pojaśnieje do |+ 5,7m. Niestety w jego najbliższej okolicy nie ma jasnych gwiazd. Łatwe do zobaczenia gwiazdy Barana znajdują się od 8 do 10○ nad nim.

Oczywiście wszystkie planety w którymś momencie odwiedzi Księżyc. Srebrny Glob 30 sierpnia przeszedł przez nów, a 6 września znajdzie się w I kwadrze. Wieczorem ekliptyka jest nachylona niekorzystnie, a zatem początkowo Księżyc nie pokaże się wyżej niż kilkanaście stopni nad widnokręgiem. W okolicach I kwadry naturalny satelita Ziemi spotka się z Jowiszem i 5 września zbliży się doń na niecałe 7○. W prawie identycznej odległości, lecz pod Księżycem, znajdzie się gwiazda Antares, najjaśniejsza gwiazda Skorpiona, a 5-6 stopni na zachód - łuk gwiazd z Graffias i Dschubbą. Kolejnego dnia Księżyc przesunie się mniej więcej o |7○ na wschód od Jowisza. Następnie 8 września, już w fazie 75%, Srebrny Glob minie Saturna. W Polsce oba ciała zbliżą się na niecałe |3○ .

Księżyc powędruje dalej i 13 września przejdzie przez pełnię. Tej nocy mniej więcej |1○ na północ od niego znajdą się trzy gwiazdy 4. i 5. wielkości konstelacji Wodnika: ψ 1,ψ 2 i ψ3, które jednak zginą w silnej łunie księżycowej. Tak samo jak znajdujące się wtedy jakieś 4,5○ na północ od niego gwiazda φ Aqr i planeta Neptun - co potwierdza opozycję ostatniej planety od Słońca.

18 września faza Księżyca spadnie do 87%. Tej nocy dotrze on do Urana, zbliżając się na około 5 ○. W dniach 20 i 21 września Srebrny Glob minie Aldebarana, najjaśniejszą gwiazdę Byka. Niestety przez Hiady Księżyc przejdzie za dnia. Pierwszego z wymienionych dni zaprezentuje on tarczę oświetloną w 70% i zbliży się do Aldebarana na około |7○. Dobę później, oświetlony w 61%, znajdzie się już 5○ na wschód od niego.

22 września Srebrny Glob przejdzie przez ostatnią kwadrę, wędrując wtedy na pograniczu gwiazdozbiorów Oriona, Byka i Bliźniąt, około  ○ |3 od wspominanego już punktu Raka. W kolejnych dniach Księżyc powędruje ku Słońcu, przechodząc przez nów wieczorem 28 września. Można go obserwować prawie do samego nowiu, w czym pomaga duże nachylenie ekliptyki do widnokręgu. Bardzo ładnie widoczne będzie tzw. światło popielate. Trzy dni przed nowiem Księżyc w fazie 19% spotka się ze słynną gromadą otwartą M44, towarzysząc jej w odległości 3○. Dobę później jeszcze cieńszy, 10-procentowy sierp Księżyca zbliży się na |4○ do Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy Lwa. Po czym 27 września, 1,5 doby przed nowiem, na godzinę przed świtem tarcza Księżyca w fazie zaledwie 4% pokaże się na wysokości ponad 10○. Srebrny Glob znajdzie się prawie w połowie drogi między dwiema najjaśniejszymi gwiazdami Lwa: Regulusem na zachodzie i Denebolą na wschodzie.