Przeskocz do treści

Delta mi!

Niebo jak własna kieszeń

Niebo w sierpniu (2019)

Ariel Majcher

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: sierpień 2019
  • Publikacja elektroniczna: 1 sierpnia 2019
  • Wersja do druku [application/pdf]: (248 KB)

Sierpień to pierwszy miesiąc po przesileniu letnim, z bardzo wyraźnie skracającymi się dniami i wydłużającymi nocami. W jego trakcie wysokość górowania Słońca obniży się o ponad  ○ |10 ; a długość przebywania nad widnokręgiem w środkowej Polsce skróci się o prawie dwie godziny. Wraz z początkiem miesiąca kończy się w Polsce sezon na obserwacje łuku okołohoryzontalnego i obłoków srebrzystych. Jak co roku w sierpniu maksimum swojej aktywności mają meteory z roju Perseidów, lecz w tym roku ich obserwacje popsuje Księżyc w fazie bliskiej pełni, przyćmiewając większość z nich.

W zeszłym miesiącu wszystkie planety typu ziemskiego ginęły w blasku Słońca. Teraz planety Wenus i Mars nadal pozostaną niewidoczne. Wenus w połowie miesiąca spotka się ze Słońcem, przechodząc przez koniunkcję górną. Oznacza to, że planeta jest oddalona od Ziemi maksymalnie w swoim, trwającym 584 dni, cyklu synodycznym, a w związku z tym porusza się najwolniej względem gwiazd tła. Przez to do końca sierpnia nie oddali się zbytnio od niego, a osiągnięcie odpowiedniej do jej zaobserwowania elongacji, w połączeniu z niekorzystnym nachyleniem ekliptyki do wieczornego widnokręgu o tej porze roku, zajmie jej prawie 3 miesiące. Wenus zacznie pojawiać się na niebie wieczornym dopiero w listopadzie, dążąc powoli do maksymalnej elongacji wschodniej pod koniec marca 2020 r. Planeta Mars również dąży do koniunkcji ze Słońcem (w przypadku Marsa i pozostałych planet zewnętrznych zawsze jest to koniunkcja górna), przez którą przejdzie na początku września, i będzie zbyt blisko naszej Gwiazdy Dziennej, aby ją dostrzec. Po koniunkcji Czerwona Planeta przeniesie się na niebo poranne i już w październiku da się ją dostrzec na całkiem ciemnym niebie tuż przed świtem.

Dobrze za to na początku miesiąca jest widoczna planeta Merkury , która 10 sierpnia osiągnie maksymalną elongację zachodnią. Niestety, jak zawsze przy dobrej widoczności na dużych północnych szerokościach geograficznych, planeta oddali się wtedy od Słońca na zaledwie |19 ○ i na godzinę przed świtem zajmie pozycję na wysokości niecałych 5○ nad wschodnim widnokręgiem. Merkurego da się obserwować do początku drugiej dekady sierpnia. Jak zawsze w czasie widoczności porannej Merkury (i Wenus) dąży od koniunkcji dolnej do koniunkcji górnej, oddalając się od Ziemi, a zatem w tym czasie tarcza planety skurczy się z 9 do 6", zaś faza urośnie z 25 do 80%. Zwiększy się też jasność planety z +1 do  m |−1 . Warto zapamiętać, że 17 sierpnia Merkury przejdzie niecały |1○ na południe od jasnej gromady otwartej gwiazd M44. U nas tło nieba będzie zdecydowanie za jasne, aby obserwować tę koniunkcję, ale warto o niej pamiętać, jeśli ktoś wyjeżdża gdzieś dalej na południe od Polski.

Z planetarnych gazowych olbrzymów pierwsze dwa, Jowisz i Saturn , przeniosą się na niebo wieczorne i ich warunki obserwacyjne wyraźnie się pogorszą. Pomoże natomiast skracający się dzień i mimo że zmniejsza się ich odległość do Słońca, to można je obserwować coraz wcześniej, dzięki czemu pogorszenie nie postępuje tak szybko. W sierpniu Jowisz znika z nieboskłonu około północy, Saturn - dwie godziny później. Dokładnie 20 lat po pamiętnym całkowitym zaćmieniu Słońca, którego pas przechodził m.in. przez Europę Środkową, czyli 11 sierpnia, Jowisz zmieni kierunek swojego ruchu na prosty. To oznacza, że w sierpniu niemal nie przesuwa się on względem gwiazd tła, zatrzymując się prawie na linii łączącej gwiazdy Sabik z Wężownika i Antares ze Skorpiona. Kończy się także okres najlepszej widoczności Jowisza i planeta zacznie dość szybko tracić rozmiar kątowy i jasność. Planeta Saturn też zmieni kierunek ruchu, ale dopiero w drugiej połowie września, a zatem w sierpniu wciąż porusza się ona ruchem wstecznym. Do końca miesiąca jasność Jowisza spadnie z -2,4 do  m |−2,2 , a średnica jego tarczy z 42 do 39". W tym samym czasie Saturn zmniejszy blask do |+ 0,3m, przy tarczy o średnicy 18".

Ostatnie dwie planety Układu Słonecznego w sierpniu widoczne są bardzo dobrze. Wznoszą się zdecydowanie wyżej od Jowisza i Saturna, a ponadto zbliżają się do swoich opozycji. Neptun znajdzie się po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce 10 września, zaś Uran - 28 października. Neptun przez cały sierpień przesuwa się ruchem wstecznym, zbliżając się do gwiazdy 4. wielkości ϕ Aquarii. Ostatniego dnia miesiąca planeta zbliży się do niej na niecałe 8'. Przy czym jasność planety to |+7,8m. Planeta Uran zacznie poruszać się ruchem wstecznym 12 sierpnia, dlatego początkowo pozostanie prawie nieruchoma względem gwiazd tła. Niestety w tym roku Uran nie towarzyszy jaśniejszej od siebie gwieździe, która byłaby wskazówką w jego odszukaniu. Można posiłkować się tutaj Hamalem, najjaśniejszą gwiazdą Barana o jasności  m |+ 2 . Uran kreśli swoją pętlę jakieś  ○ 11 na południe od niej, świecąc z jasnością obserwowaną + 5,8m. Neptun góruje po godzinie 2, na wysokości przekraczającej 30○, zaś Uran przechodzi przez południk centralny w okolicach wschodu Słońca, ale na końcu nocy astronomicznej wznosi się na ponad  ○ |40 .

Księżyc zacznie sierpień od nowiu pierwszego dnia miesiąca, a potem przeniesie się na niebo wieczorne. Jednak niskie nachylenie ekliptyki do widnokręgu o tej porze doby sprawi, że przez pierwszych kilkanaście dni Srebrny Glob nie wzniesie się zbyt wysoko. Na szczęście Księżyc przejdzie wtedy na północ od ekliptyki, dzięki czemu da się go dostrzec przed I kwadrą. W pierwszym tygodniu miesiąca, 5 i 6 sierpnia, księżycowy sierp w fazie 30 i 40% minie Spikę, najjaśniejszą gwiazdę Panny. Kolejnego dnia, w I kwadrze, przejdzie  o 3,5 od Zuben Elgenubi, gwiazdy α w Wadze. Do Jowisza Srebrny Glob, oświetlony w 72%, zbliży się 9 sierpnia na 2○, zaś 12 sierpnia, już prawie w pełni, pokaże się |5○ od Saturna. Dokładnie w połowie miesiąca, 15 sierpnia, naturalny satelita Ziemi przejdzie przez pełnię, a 2 dni później, z tarczą oświetloną w |95% dotrze na  ○ 5 do Neptuna. W podobnej odległości do Urana wzejdzie 21 sierpnia, przy fazie zmniejszonej do 67%. Dwa dni później po południu naszego czasu Księżyc przejdzie przez ostatnią kwadrę, a 24 sierpnia - przez Hiady, zakrywając świecące z jasnościami obserwowanymi od |+ 3,8 do  m |+ 4,8 gwiazdy |δ1,δ 2 i δ3 Tau, lecz niestety wszystkie już po wschodzie Słońca. O świcie Księżyc zbliży się do Aldebarana, najjaśniejszej gwiazdy Byka, na niecałe |4○.

W ostatnich dniach miesiąca Księżyc podąży ku nowiu, przez który przejdzie 30 sierpnia. Rano nachylenie ekliptyki do widnokręgu jest bardzo korzystne do obserwacji Księżyca prawie do samego nowiu. Znakomicie widoczne będzie tzw. światło popielate, czyli jego nocna część, oświetlona światłem odbitym od Ziemi. 26 sierpnia, w fazie 24%, Srebrny Glob zbliży się na niecały 1○ do gwiazdy Tejat Prior, η Gem, zaś dobę później, sierpem zwężonym do 15%, Księżyc zakryje gwiazdę Wasat ( δ Gem). Również tym razem Polska ma pecha i zjawisko zacznie się tuż po wschodzie Słońca. Nieco ponad dobę przed nowiem, 29 sierpnia, na godzinę przed świtem Księżyc zdąży się wznieść na wysokość 7○, prezentując tarczę w fazie zaledwie 2%.