Przeskocz do treści

Delta mi!

Niebo jak własna kieszeń

Niebo w lipcu (2019)

Ariel Majcher

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: lipiec 2019
  • Publikacja elektroniczna: 1 lipca 2019
  • Wersja do druku [application/pdf]: (210 KB)

Zaczęła się druga połowa 2019 roku. Lipiec to pierwszy miesiąc z wyraźnie skracającymi się dniami i wydłużającymi nocami. W trakcie miesiąca Słońce przejdzie przez gwiazdozbiór Bliźniąt, kończąc lipiec w środku gwiazdozbioru Raka, obniżając przy tym deklinację z 23 do |18○: Wskutek tego dzień skróci się o ponad godzinę, do 15,5 godziny ostatniego dnia miesiąca...

Na początku lipca nasza planeta przechodzi przez aphelium, a więc najdalej od Słońca położony punkt swojej orbity, w związku z czym jego średnica kątowa jest najmniejsza w całym roku i Księżycowi najłatwiej je zasłonić. Również ilość docierającego ze Słońca promieniowania jest najmniejsza. Jednakże 5 mln km (o tyle zmienia się odległość Ziemi od Słońca w ciągu roku) to na tyle niewielki ułamek wielkiej półosi orbity naszej planety, że różnica ta nie ma wpływu na pory roku; liczy się tylko nachylenie osi obrotu Ziemi w kierunku Słońca. Gdy do Słońca nachylony jest biegun północny Ziemi, wtedy mamy wiosnę i lato, gdy południowy - jesień i zimę.

Pod koniec lipca kończy się w Polsce sezon na zjawiska łuku okołohoryzontalnego i obłoków srebrzystych. Obszar widoczności pierwszego z nich przesuwa się na południe, drugiego - na północ. W lipcu wyraźnie pogarsza się nachylenie ekliptyki do wieczornego zachodniego widnokręgu i jednocześnie tak samo poprawia się jej nachylenie do wschodniej części nieboskłonu przed świtem. Stąd w drugiej połowie lata i jesienią planety wewnętrzne wieczorem widoczne są słabo, albo wcale, nawet jeśli są w swoich maksymalnych elongacjach, a rano - odwrotnie: można je obserwować nawet kilka-kilkanaście dni po ich spotkaniach ze Słońcem, zwłaszcza jeśli są nad ekliptyką.

W lipcu planety wewnętrzne są albo za blisko Słońca, albo nachylenie ekliptyki jest niekorzystne i wszystkie giną w zorzach wieczornych i porannych. Widoczne są za to wszystkie planety zewnętrzne. Jowisz jest miesiąc po opozycji, Saturn zaś znajdzie się 9 lipca po przeciwnej stronie Ziemi niż Słońce, a zatem obie planety są bliskie swoich maksymalnych jasności i rozmiarów, świecąc przez całą albo większą część nocy, kreśląc pętle w odległości jakichś |30○ od siebie. Obie planety poruszają się ruchem wstecznym. Jowisz wędruje przez gwiazdozbiór Wężownika i w lipcu pokona w ten sposób ponad 2○, gdyż zwalnia już swój ruch względem gwiazd tła, szykując się do zmiany kierunku ruchu w pierwszej połowie sierpnia. Niewiele mniej przesunie się w lipcu Saturn, poruszający się teraz z maksymalną prędkością kątową przez wschodnią część Strzelca. Do końca miesiąca Saturn zbliży się na około 40' do świecącej blaskiem |+ 3,8m gwiazdy o Sgr. Jasność Jowisza do końca lipca spadnie do  m − 2,4 , a jego tarcza skurczy się do 43", natomiast Saturn świeci z jasnością |+ 0,1m, mając tarczę o średnicy 18".

Księżyce obu planet można obserwować przy użyciu lornetek i teleskopów. W przypadku Jowisza są to cztery tzw. księżyce galileuszowe: Io, Europa, Ganimedes i Kallisto (wg wzrastającej odległości od planety macierzystej). Wszystkie mają jasności między 4,8 a 5,8 magnitudo i gdyby nie bliskość bardzo jasnego Jowisza, mogłyby być widoczne gołym okiem. Okresy orbitalne wynoszą odpowiednio: Io - 1,8 dnia (ziemskiego), Europa - 3,6 dnia, Ganimedes - 7,2 dnia, Kallisto - 16,7 dnia. Jak łatwo zauważyć, są one w rezonansie ze sobą, a ich konfiguracje zmieniają się całkiem szybko. Io oddala się maksymalnie na 2' od Jowisza (3 średnice planety), Europa - na 3,5' (5 średnic), Ganimedes - na 5,5' (ponad 7 średnic), a Kalisto - na 10' (14 średnic). W przypadku Saturna jego największy księżyc Tytan jest wyraźnie jaśniejszy od pozostałych księżyców, świecąc blaskiem |+8,5m, pozostałe są o co najmniej |1,5m słabsze. Tytan oddala się od Saturna maksymalnie na 3', czyli na 10 średnic swojej planety macierzystej, i wtedy jest dostrzegalny przez lornetkę. Jednak w ostatnich latach, ze względu na lato na północnej półkuli Saturna, jego północna część jest nachylona w naszym kierunku. Stąd księżyce Saturna nie chowają się za tarczę planety, a sam Tytan nie zbliża się bardziej do Saturna niż na 1' (4 średnice planety), okrążając ją raz na 16 dni.

Ostatnie dwie planety można obserwować w drugiej części nocy. Neptun także porusza się ruchem wstecznym na tle gwiazdozbioru Wodnika, na północny wschód od gwiazdy 4. wielkości φ Aquarii. Do końca miesiąca Neptun zbliży się do niej na  ○ 1 , sam świecąc blaskiem  m |+ 7,9 . W najciemniejszej części nocy planeta zajmuje pozycję na wysokości około 20○ nad południowo-wschodnią częścią nieboskłonu. Planeta Uran swoją pętlę kreśli na tle gwiazdozbioru Barana, niecałe |50○ na północny wschód od Neptuna. Uran porusza się w lipcu ruchem prostym, kreśląc swą pętlę około  ○ 11 pod Hamalem, najjaśniejszą gwiazdą konstelacji. W tym sezonie obserwacyjnym w bezpośredniej bliskości Urana nie ma gwiazd o porównywalnej lub większej jasności, które mogłyby ułatwić odnalezienie planety, której blask wynosi  m |+ 5,8 . Na razie Uran wznosi się nisko, mniej więcej |10○ około północy, lecz w sierpniu jego warunki obserwacyjne znacznie się poprawią.

Oczywiście wszystkie widoczne planety będzie odwiedzał Księżyc. Naturalny satelita Ziemi zacznie miesiąc od nowiu i całkowitego zaćmienia Słońca 2 lipca. Zjawisko zajdzie jednak daleko od Polski, na południowym Pacyfiku. W kolejnych dniach Księżyc przeniesie się na niebo wieczorne, gdzie pokaże się nisko nad horyzontem, wznosząc się nieco wyżej dopiero pod koniec miesiąca. Już 5 lipca sierp Księżyca w fazie 12% dotrze na |6○ do Regulusa, najjaśniejszej gwiazdy Lwa, natomiast 9 lipca przejdzie przez I kwadrę i jednocześnie 7○ na północ od Spiki, najjaśniejszej gwiazdy Panny. Cztery dni później, przy fazie zwiększonej do 91%, Księżyc minie Jowisza w odległości  ○ 1,5, a 15 i 16 lipca spotka się z Saturnem. Również 15 lipca Księżyc w fazie 99% pokaże się 6○ na zachód od Saturna, dobę później, w fazie 100% pojawi się 7○ na wschód.

Księżyc powędruje dalej i 20 lipca, w fazie zmniejszonej do 85% zbliży się na 7○ do Neptuna, a 5 dni później przejdzie przez ostatnią kwadrę i jednocześnie spotka się z Uranem, zbliżając się doń na  ○ 8 . Na cztery dni przed końcem miesiąca sierp Księżyca w fazie 30% znajdzie się |10 ○ pod Plejadami, zaś dobę później, w fazie zmniejszonej do 21%, przejdzie 1,5○ od Aldebarana, najjaśniejszej gwiazdy Byka. Natomiast jeszcze kolejnego ranka jego cienki już sierp (13%) dotrze na niecały stopień do gwiazdy ζ Tauri, czyli południowego rogu Byka.