Przeskocz do treści

Delta mi!

Niebo jak własna kieszeń

Niebo w maju (2018)

Ariel Majcher

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: maj 2018
  • Publikacja elektroniczna: 30 kwietnia 2018
  • Wersja do druku [application/pdf]: (274 KB)

olejny miesiąc wiosny odznacza się już bardzo długimi dniami i krótkimi nocami. W ciągu miesiąca dzień wydłuży się o prawie 1,5 godziny i pod koniec maja trwa około 16,5 godziny. 20 maja Słońce przekroczy równoleżnik  ○ |20 deklinacji północnej w drodze na północ, a kilka dni wcześniej w północnej części kraju zacznie się okres białych nocy astronomicznych, czyli czas, w którym Słońce w najciemniejszej części nocy chowa się pod widnokrąg mniej niż o  ○ 18 : Stopniowo obszar występowania białych nocy rozszerza się na południe i w okolicach przesilenia letniego pokrywa całą Polskę, choć w górach efekt jest słaby, gdyż granica występowania tego zjawiska kończy się kilkadziesiąt kilometrów na południe od granic naszego kraju.

W tym samym czasie rozpoczyna się sezon na zjawisko łuku okołohoryzontalnego. Tutaj uprzywilejowane jest południe. W sprzyjających warunkach (cirrusy na niebie oraz Słońce na wysokości co najmniej |58○ nad widnokręgiem) jakieś |46○ na południe od Słońca pojawia się mała, lecz intensywna tęcza. Warunek przebywania Słońca na tak dużej wysokości oznacza, że zjawisko nie występuje dalej niż 56 ○ od równika, a w Polsce jest ono rzadkie, gdyż Słońce znajduje się na odpowiedniej wysokości tylko latem w godzinach okołopołudniowych. Bliżej równika szansa na dostrzeżenie łuku okołohoryzontalnego jest znacznie większa.

obrazek

Фтещт Нфтлщмнш - Own work

Łuk okołohoryzontalny

Фтещт Нфтлщмнш - Own work

Łuk okołohoryzontalny

Kolejnym zjawiskiem, występującym od maja do sierpnia, są tzw. obłoki srebrzyste, czyli powstające bardzo wysoko w atmosferze chmury, oświetlone Słońcem schowanym już pod widnokręgiem. Tutaj także bardziej uprzywilejowana jest północ. Podejrzewa się, że obłoki srebrzyste to kondensacje pary wodnej na pyle meteorowym lub wyrzuconym przez wulkany. W Polsce obłoki srebrzyste pojawiają się na wysokości kilkunastu stopni nad północnym horyzontem, bardziej na północ można je dostrzec wyżej.

Układ faz Księżyca będzie podobny do kwietniowego: początek miesiąca w pełni, 8 maja - ostatnia kwadra, 15 maja - nów, 22 maja - I kwadra i pełnia 29 maja. Niestety, w maju opuści nas szczęście do zjawisk zakryciowych. Z jaśniejszych gwiazd z terenu Polski da się obserwować tylko zakrycie gwiazdy 4. wielkości ι Cap 8 maja, a i to już na jasnym niebie, kilkanaście minut przed godziną 5 (z odkryciem w okolicach wschodu Słońca). Sezon zakryć Regulusa skończył się w kwietniu, natomiast sezon zakryć Aldebarana skończy się we wrześniu, ale każdy z pozostałych pasów zakryć ominie Polskę. Na kolejne zakrycie Regulusa trzeba czekać do roku 2026, a do zakrycia Aldebarana -8 lat dłużej. Nie zabraknie za to spotkań z planetami Układu Słonecznego: 1 maja Księżyc w pełni spotka się z Jowiszem, o świcie oddali się od niego na  ○ |5, 5 maja rano przy fazie 78% Saturn znajdzie się  ○ |2 od niego, dobę później dotrze na niecałe 3○ do Marsa. Po nowiu 17 maja jego cienki sierp w fazie 7% przejdzie 5,5 stopnia na południe od Wenus, a 10 dni później 2 dni przed pełnią ponownie minie Jowisza w odległości  ○ |3.

9 maja największa planeta Układu Słonecznego znajdzie się w opozycji. Zatem maj jest najlepszym okresem widoczności Jowisza w tym roku. Ponad rok temu Jowisz przeszedł przez swoje aphelium, czyli najdalszy od Słońca punkt swoje orbity, stąd ta opozycja należy do tych mniej korzystnych. Planeta osiągnie jasność |− 2,5m i średnicę 45". 3 maja Jowisz przejdzie tylko 5' na północ od gwiazdy 5. wielkości |ν Lib, która wtedy może mylić się z księżycami galileuszowymi, a na przełomie maja i czerwca przejdzie niecały stopień na północ od gwiazdy Zuben Elgenubi. Jest to gwiazda podwójna, której składniki o jasnościach +2,8 oraz  m |+ 5,1 dzielą na niebie prawie 4', zatem oba składniki można dostrzec gołym okiem.

Około  ○ 50 , czyli 2-krotną rozpiętość wyciągniętej przez siebie dłoni z rozstawionymi palcami, na wschód od Jowisza swoją pętlę po niebie kreśli Saturn. Planeta przygotowuje się do opozycji pod koniec czerwca i - tak samo, jak Jowisz - porusza się ruchem wstecznym. Przez cały miesiąc Saturn znajduje się mniej więcej 100' na północ od jednej z jaśniejszych gromad kulistych gwiazd M22. Łatwo ją dostrzec przez lornetkę, jako rozmytą mgiełkę. W maju jasność Saturna urośnie do |+ 0,2m, a jego średnica kątowa do 18".

Czerwona Planeta rozpocznie maj również w Strzelcu, około 15○ na wschód od Saturna, jednak w trakcie miesiąca przesunie się o ponad |11○ dalej i dotrze do gwiazd głównej figury Koziorożca. W tym czasie jej jasność zwiększy się do |− 1,2m, a średnica kątowa do 15", czyli niewiele mniej od średnicy Saturna. Do końca maja dystans między tymi planetami urośnie do prawie |30○.

W północno-zachodniej części Strzelca znajduje się planetoida (4) Westa. 20 czerwca przejdzie ona przez opozycję, a w maju wykona zakręt na kreślonej przez siebie pętli i zmieni kierunek ruchu na wsteczny. Westa odwiedzi dwa obiekty z katalogu Messiera: 2 maja przejdzie niewiele ponad 0,5 stopnia na południowy zachód od gromady otwartej M18, zaś 24 maja - tyle samo na północ od mgławicy M24. Wszystkie te obiekty znajdują się w maju około |6○ na północny zachód od Saturna, natomiast Westa w trakcie miesiąca pojaśnieje z 6,5 do |5,8m, stając się tym samym możliwą do zaobserwowania gołym okiem.

Wieczorem bardzo dobrze widoczna jest planeta Wenus, która przez miesiąc przemierzy odcinek prawie  ○ |40 od gwiazd 4. wielkości |κ i υ Tauri do obszaru mniej więcej 3○ na północny zachód od świecącej z jasnością |3,5m gwiazdy Wasat ( δ Gem). Po drodze planeta 4 maja minie w odległości |20′ gwiazdę 4. wielkości τ Tauri, 10 dni później przetnie linię łączącą gwiazdy tworzące rogi Byka: El Nath ( β Tau) - róg północny i |ζ Tau - róg południowy. 19 maja Wenus wejdzie do gwiazdozbioru Bliźniąt, gdzie 2 dni później spotka się ze znaną gromadą otwartą gwiazd M35, w odległości 45', 27 maja zbliży się na mniej niż 15' do Mebsuty ( ε Gem). W maju nadal niewiele zmieni się tarcza planety. Najwyraźniej spadnie faza, do 80% na koniec miesiąca, jasność urośnie do |− 4m, zaś tarcza - do 13". Przez cały miesiąc godzinę po zachodzie Słońca planeta wzniesie się na wysokość około 13○ nad północno-zachodnim widnokręgiem. Pozostałe 3 planety Układu Słonecznego przebywają za blisko Słońca i są niewidoczne.

W maju promieniuje kolejny znany coroczny rój meteorów: η-Akwarydy. Są to szybkie meteory, zderzają się z atmosferą z prędkością 66 km/s, a ich radiant znajduje się w północno-wschodniej części Wodnika, nieco ponad |1○ na południowy zachód od gwiazdy 4. wielkości η Aqr. Meteory z tego roju promieniują od 19 kwietnia do 28 maja, z maksimum około 6 maja. Niestety, na północnej półkuli Ziemi te meteory widoczne są niezbyt dobrze, gdyż ich radiant znajduje się niedaleko ekliptyki, a ta o tej porze roku rano nachylona jest niekorzystnie. Ponadto wschodzi około godziny 1:30 i godzinę później - na początku świtu żeglarskiego - wznosi się na wysokość zaledwie |10 ○ nad wschodni horyzont. Stąd, mimo że w maksimum roju można spodziewać się nawet 50 meteorów na godzinę, to u nas na pewno zdarzy się ich o wiele mniej. Dodatkowo obserwacje popsuje Księżyc w fazie 69%, znajdujący się wtedy niecałe  ○ |50 na zachód.