Przeskocz do treści

Delta mi!

Niebo jak własna kieszeń

Niebo w grudniu (2017)

Ariel Majcher

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: grudzień 2017
  • Publikacja elektroniczna: 2 grudnia 2017
  • Wersja do druku [application/pdf]: (1200 KB)

Grudzień odznacza się najdłuższymi nocami w ciągu roku, stąd mogłoby się wydawać, że właśnie w grudniu miłośnicy astronomii mają najwięcej okazji do przyglądania się ciałom niebieskim. Niestety, grudniowe noce bardzo często są zachmurzone lub zamglone i w rezultacie liczba godzin, którą można poświęcić na obserwacje, nie jest taka duża...

obrazek

21 grudnia Słońce osiągnie najbardziej na południe wysunięty punkt ekliptyki. Ten dzień będzie najkrótszym dniem w roku, na północnych krańcach Polski od wschodu do zachodu Słońca minie 7 godzin i 12 minut, podczas gdy na południowych - godzinę więcej. Może się wydawać, że tego dnia również zdarzy się najpóźniejszy wschód i najwcześniejszy zachód Słońca. Lecz tak nie jest. Najwcześniejszy zmierzch ma miejsce około 12 grudnia, natomiast najpóźniejszy świt - około 1 stycznia, ale coraz późniejszy zachód nie kompensuje coraz późniejszych wschodów, przez co dzień się skraca aż do przesilenia zimowego.

W grudniu promieniują dwa znane roje meteorów. Pierwszym są Geminidy, które można obserwować od 4 do 17 grudnia, z maksimum w okolicach 14 grudnia. Jest to jeden z obfitszych rojów meteorów w ciągu roku.

W maksimum można spodziewać się nawet 120 meteorów na godzinę. Radiant roju znajduje się niecałe |2○ na północny zachód od Kastora z Bliźniąt i góruje przed godziną 3 na wysokości ponad |70○. Drugim rojem są Ursydy, mające swój radiant w gwiazdozbiorze Małej Niedźwiedzicy, prawie 2,5 stopnia od gwiazdy Kochab, czyli zachodniego koła Małego Wozu. Ursydy promieniują od 17 do 26 grudnia, z maksimum 22 grudnia, kiedy to można spodziewać się około 10 meteorów na godzinę. Meteory z obu rojów mają podobne prędkości, odpowiednio 35 i 33 km/s. Oba również są widoczne całą noc. Obserwacji obu rojów Księżyc zbytnio nie popsuje, gdyż podczas obu maksimów Srebrny Glob będzie 4 dni przed lub po nowiu, w fazie około 15%. Zatem jeśli tylko pogoda pozwoli, to warto się wybrać na ich obserwacje, oczywiście pamiętając o odpowiednim ubraniu się.

Księżyc mocno rozświetli noce na początku i na końcu miesiąca, gdyż 3 grudnia przejdzie on przez pełnię, 10 grudnia - przez ostatnią kwadrę, 18 grudnia - przez nów, 26 grudnia - przez I kwadrę i ponownie przez pełnię 2 stycznia. Podczas grudniowej pełni Księżyc zakryje Aldebarana, jedną z jaśniejszych gwiazd na niebie, lecz tym razem zjawisko widoczne będzie w północno-zachodniej części Ameryki Północnej i zachodniej części Azji. W Polsce w chwili zachodu 3 grudnia rano Księżycowi zabraknie 1,5 stopnia do gwiazdy |γ Tauri, najbardziej na zachód wysuniętej gwiazdy Hiad i jednocześnie ponad 5○ do Aldebarana. Wieczorem, około godziny 18 tego samego dnia, Srebrny Glob znajdzie się już ponad |2○ na wschód od Aldebarana. Więcej szczęścia będziemy mieli w nocy z 30 na 31 grudnia, gdy Księżyc przejdzie przez Hiady drugi raz w tym miesiącu. Z Polski da się obserwować całe przejście Księżyca przez tę gromadę gwiazd. Jak zawsze naturalny satelita Ziemi zakryje najpierw gwiazdę γ Tauri (około godz. 18:20, odkrycie niecałe 50 minut później). Aldebaran zniknie za księżycową tarczą 8 godzin później. Oczywiście, między γ Tau a Aldebaranem jest kilka słabszych gwiazd, które również zostaną zakryte.

5 dni po zakryciu Aldebarana Księżyc dotrze do gwiazdozbioru Lwa. Tym razem za tarczą Srebrnego Globu, oświetloną w 65%, zniknie Regulus - najjaśniejsza gwiazda tej konstelacji. Zakrycie zacznie się około godziny 22:25, tuż po wschodzie Księżyca i potrwa do mniej więcej 23:15. Będzie to jedyne dobrze widoczne w Polsce zakrycie Regulusa z całej serii, trwającej od listopada 2016 do kwietnia 2018 r. Kolejne zakrycie nastąpi co prawda za miesiąc, 5 stycznia, lecz w Polsce będzie widoczny tylko początek i to już po wschodzie Słońca. Południowa granica kolejnego zakrycia, 1 lutego, przejdzie około 200 km na północ od granic Polski. I to by było na tyle. Przez kilka następnych lat Księżyc będzie mijał Regulusa od północy. Podczas kolejnej serii zakryć Regulusa w latach 2025-26, przy powrocie Srebrnego Globu na południe od ekliptyki, z Polski również da się obserwować tylko jedno zakrycie tej gwiazdy przez Księżyc, 29 marca 2026 roku.

Z planet Układu Słonecznego na niebie wieczornym można obserwować tylko Neptuna w Wodniku i Urana w Rybach. Neptun góruje w godzinach 17-18, kreśląc swoją pętlę po niebie niewiele ponad 0,5 stopnia od gwiazdy λ Aqr, która znakomicie może służyć jako niebowskaz przy szukaniu tej planety. Jasność Neptuna w grudniu osłabnie do +47,9m. W Wigilię Bożego Narodzenia z Neptunem spotka się Księżyc w fazie 33%, mijając planetę w odległości 2,5 stopnia. Uran na początku stycznia zmieni kierunek ruchu z wstecznego na prosty, stąd pod koniec miesiąca prawie nie będzie poruszał się względem gwiazd. Planeta zajmie pozycję około 3,5 stopnia na zachód od gwiazdy |o Psc i jednocześnie niecałe 3○ na północ od gwiazdy |µ Psc, górując 2,5 godziny po Neptunie. Jasność Urana w grudniu wyniesie  m |+5,8 i będzie to odpowiednio 1,5 oraz  m 1 | słabiej od wymienionych przed chwilą gwiazd. Księżyc odwiedzi Urana 27 grudnia, kiedy minie go w odległości ponad 5,5 stopnia, mając fazę 64%.

Na niebie porannym przez cały miesiąc Mars będzie zmniejszał dystans do Jowisza, przy ciągłej poprawie warunków obserwacyjnych obu planet. Mars rozpocznie miesiąc w Pannie, nieco ponad 3○ na północny wschód od Spiki i jednocześnie ponad 16○ na północny zachód od Jowisza. 31 grudnia również Mars dotrze do gwiazdozbioru Wagi, a jego dystans do Jowisza zmniejszy się do 3○. Towarzystwa planetom dotrzyma gwiazda Zuben Elgenubi, oznaczana na mapach nieba grecką literą α . 23 grudnia Jowisz minie tę gwiazdę 40' na północ. Mars uczyni to samo na początku stycznia w prawie tej samej odległości. W trakcie miesiąca Mars pojaśnieje z +1,7 do  m +1,5 , jednak jego tarcza cały czas będzie miała średnicę |4”. W tym samym czasie Jowisz zwiększy swoją jasność z -1,7 do −1,8m, a jego tarcza urośnie do 33". W dniach 13-15 grudnia obie planety minie zbliżający się do nowiu Księżyc. 13 grudnia Księżyc w fazie 22% przejdzie  ○ |6 na północ od Spiki, do Marsa braknie mu ponad 1○ więcej. Kolejnej doby jego faza spadnie do 14% i utworzy on trójkąt równoramienny z Marsem i Jowiszem. 15 grudnia Księżyc w fazie 8% znajdzie się prawie |8○ na lewo od Jowisza. Natomiast jeszcze kolejnego dnia widoczny będzie bardzo cienki sierp Srebrnego Globu na 2 dni przed nowiem. 3○ na południe od niego znajdzie się łuk gwiazd z północno-zachodniej części Skorpiona, z gwiazdami Graffias i Dschubba.

W drugiej połowie grudnia na porannym niebie pokaże się Merkury, który 1 stycznia osiągnie maksymalną elongację zachodnią, ponad 23 ○ od Słońca. Planeta zacznie szybko wznosić się nad widnokrąg w trzeciej dekadzie miesiąca, pokazując się na godzinę przed świtem na wysokości prawie 6○ nad punktem SE widnokręgu. Merkury pozostanie widoczny do połowy stycznia. Początkowo znajdzie się on około 8○ na północ od Antaresa w Skorpionie, a już w styczniu spotka się z Księżycem i powracającym na nocne niebo Saturnem.