Przeskocz do treści

Delta mi!

Prosto z nieba

Superszybkie gwiazdy

Michał Bejger

o artykule ...

  • Publikacja w Delcie: grudzień 2014
  • Publikacja elektroniczna: 01-12-2014

Gwiazdy, a w ogólności wszelkie obiekty kosmiczne, poruszają się względem układu odniesienia związanego ze Słońcem. W porównaniu do prędkości znanych z życia codziennego (około 6 km/h na piechotę, 140 km/h samochodem na autostradzie, 900 km/h w trakcie podróży samolotem odrzutowym) tempo orbitowania naszego globu wokół Słońca jest o rzędy wielkości większe i wynosi nieco ponad 100 tys. km/h! Układ Słoneczny jako część ramienia spiralnego Galaktyki obraca się wokół jej centrum z okresem 240 mln lat i prędkością 720 tys. km/h...

Oczywiście, oddziaływania pomiędzy obiektami galaktycznymi mogą sprawić, że ich tzw. ruch własny jest znacznie szybszy niż przeciętny w danym rejonie. Do takich obiektów należą na przykład pulsary, z których wiele otrzymało podczas eksplozji supernowej "narodzinowy kopniak" nadający im prędkości rzędu miliona km/h. Obserwacje ekstremalnych przypadków bardzo szybko poruszających się gwiazd (ang. hypervelocity stars) mogą, jak w przypadku pulsarów, prowadzić do zrozumienia procesów zachodzących podczas ich gwałtownych narodzin, albo, jak w przypadku "zwykłych" gwiazd, do analizy pola grawitacyjnego, w którym się one poruszają. Badania tego rodzaju prowadzi się m.in. za pomocą oddanego niedawno do użytku chińskiego teleskopu LAMOST (ang. Large sky Area Multi-Object fiber Spectroscopic Telescope). Spośród około 20 znanych gwiazd o tak dużej prędkości stosunkowo jasny i masywny olbrzym typu B nazwany LAMOST-HVS1 jest położony najbliżej nas. Jego prędkość względem Słońca wynosi 2,2 mln km/h, a znajduje się on w odległości około 13 kpc. Wiele wskazuje na to, że LAMOST-HVS1 i inne szybko poruszające się gwiazdy pochodzą z otoczenia centrum Galaktyki - tak duża prędkość jest najprawdopodobniej wynikiem oddziaływania grawitacyjnego w centralnych częściach zgrubienia galaktycznego bądź wprost z galaktyczną czarną dziurą, Sgr A math

Obserwacje gwiazd o dużej prędkości mogą na pierwszy rzut oka wydawać się frywolne, służą jednak poważnym badaniom oddziaływań gwiazd z masywnymi czarnymi dziurami (pozwalają np. oszacować, jak szybko Sgr A math przybiera na wadze), a także dostarczyć informacji potrzebnych do oszacowania potencjału grawitacyjnego wytwarzanego przez halo tajemniczej galaktycznej ciemnej materii.