O sposobie odbioru sztuk wizualnych, ściślej barwnych, mówi i pisze psycholog z KUL, Piotr Francuz. Żeby ten problem zgłębiać, badacz musi stosować wiedzę z zakresu biochemii, fizjologii, genetyki, z zakresu informatyki - żeby wiedzieć, jak to modelować i opisać, z zakresu psychologii - żeby komunikować się z twórcami i odbiorcami. Z tych badań w największym skrócie wynika, że odbiór dzieł malarskich czy też muzycznych ma charakter osobniczy i zależy od warunków percepcji. Różne sposoby wpływania na percepcję używane były intuicyjnie przez artystów wieki temu, dziś nauka może je przeanalizować.

W procesie widzenia nasz mózg stosuje różne sztuczki do analizy tego, co widzą oczy.

O wyodrębnieniu słów lub zdań z kakofonii dźwięków decyduje indywidualna "podświadomość" słuchacza, dowodzi Diana Deutsch, psycholożka z Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Diego, zainteresowana badaniami dźwiękowych iluzji. W słuchawkach stereo emitowane równocześnie dwa dźwięki w odstępie oktawy odbierane są jako dwa odrębne dźwięki, wysoki i niski. To, jak słyszymy muzykę, zależy od tego, kim jesteśmy.

To, jak widzimy obraz modernistyczny - także.

Nasze receptory różnie odbierają różne działania zewnętrzne. Czym to się kończy? Tym, że nie ma uniwersalnych ocen jakości dzieł sztuki. Nawet profesjonalni recenzenci w gruncie rzeczy piszą o tym, "czy im się podobało?", choć takich określeń unikają.

W wyolbrzymionym wymiarze problemy z percepcją widać w przypadkach pewnych chorób neurologicznych. Są np. tacy ludzie, którzy słyszą kolory albo przypisują kolory liczbom. Czy nie tak tworzyli obrazy malarze, których kolorystyki zwykle nie rozumiemy? Niektórzy chorzy na otępienie czołowo skroniowe (choroba Picka) odbierają w wyjątkowo intensywny sposób kolory, kształty i dźwięki. Na chorobę tę cierpiał Maurycy Ravel, co może tłumaczyć niezwykłość jego "Bolera". Dzieci z zespołem Williamsa (delecja w chromosomie 7) mają znakomity słuch i wrażliwość na dźwięki.

Największych kłopotów interpretacyjnych dostarcza tzw. sztuka współczesna. Komu się podoba? Zaryzykuję twierdzenie, że tym, którzy starają się zrozumieć artystę, a nie "odbierać" go spontanicznie. Dlatego utwór muzyczny trzeba wysłuchać kilkakrotnie, a na wystawę współczesnego malarza też kilka razy powrócić. Zetknęłam się z tym problemem zaproszona do skomentowania wystawy Postęp i Higiena. Wystawa odwołuje się do dwudziestowiecznych osiągnięć nauki i wyraża to środkami artystycznymi. Wybrnęłam z kłopotu, rozgraniczając sferę nauki (poszukiwanie odpowiedzi na pytania, których to odpowiedzi nie znamy), od wiedzy, którą sformułowaliśmy na podstawie, jak sądziliśmy, osiągnięć nauki. Wystawa w Zachęcie pokazuje poprzez dzieła sztuki zastosowania wyników badań, bez względu na to, czy osiągnięto pełne zrozumienie istoty badanego problemu. Nie należy obarczać nauki konsekwencjami wyznawania eugeniki, różnic rasowych, eutanazji.

I sztuka, i nauka są produktami ludzkich umysłów i zgodnie z właściwościami ludzkich mózgów są analizowane i oceniane. W poszukiwaniach łącznika między nauką i sztuką najbliższy jest mi sposób myślenia Piotra Francuza.